مصرف‌كننده اصلي محصول پنبه در كشور صنايع نساجي هستند كه البته هم‌اكنون توليد داخل پنبه كفاف نياز آنها را نمي‌دهد. با وجود اين واردات اين محصول خود دردسرسازتر از تعطيلي خطوط نساجيها شده است. سال گذشته كه صنايع نساجي قصد داشتند پنبه مورد نياز خود را از ازبكستان وارد كنند، به يكباره واردات پنبه توسط وزارت جهاد كشاورزي با محدوديت‌هاي كم‌سابقه‌اي مواجه و عملا واردات اين محصول متوقف شد. اين جدال‌ها براي واردات پنبه هنوز فروكش نكرده بود كه نمايندگان مجلس به تازگي يك فوريت طرح انتزاع وظايف و اختيارات بخش كشاورزي از وزارت صنعت، معدن و تجارت و الحاق آن به وزارت جهاد كشاورزي را به تصويب رساندند؛ طبق راي نمايندگان قرار است اختياراتي مانند تعيين تعرفه، توليد، نحوه واردات و خلاصه همه مسائل مربوط به پنبه به وزارت جهاد كشاورزي واگذار شود. اتحاديه نساجي كشور بر اين باور است اين اتفاق شديدا به صنعت نساجي كشور آسيب زده و هزينه‌هاي توليد را بالا برده. فعالان صنعت نساجي نگران اين موضوع هستند كه با واگذاري وظايف مربوط به پنبه به وزارت كشاورزي داستان سال گذشته پنبه امسال هم تكرار شود. صنعت نساجي كشور معتقد است طرح واگذاري وظيفه تنظيم بازار محصولات كشاورزي به وزارت جهاد كشاورزي مستنثي شود و اين وظيفه در حيطه اختيارات وزارت صنعت، معدن و تجارت باقي بماند چراكه نمي‌شود محصولي كه مصرف‌كننده اصلي آن صنايع است، بخش صنعت در تصميم‌گيري‌هاي مربوط به آن هيچ نقشي نداشته باشد. با اين وجود نبايد از خاطر برد كه هرچند صنايع نساجي در سال‌هاي جاري و كوتاه‌مدت بتوانند با واردات بدون تعرفه، پنبه ارزان‌قيمت تهيه كنند، ولي در سال‌هاي بعد با مشكل جدي روبه‌رو خواهند شد، چراكه با منسوخ‌شدن كلي زراعت پنبه در ايران و اتكاي كامل به واردات مسلما زيان قطعي و شديد آن علاوه‌بر پنبه‌كاران متوجه صنايع نساجي مي‌شود و اين ضربه مهلكي به اقتصاد كشور است.
كاهش شديد كشت پنبه
بهرام نظري مديرعامل اتحاديه تعاوني‌هاي پنبه‌كاران كشور با اشاره به اينكه حجم واردات در سال‌هاي اخير زياد بوده و در نتيجه بخش كشاورزي آسيب‌هاي دوچندان ديده است، گفت: يك‌سري از محصولات كشاورزي نهاده‌ها و مواد اوليه صنايع را تشكيل مي‌دهند؛ پنبه از اين مواد اوليه صنعتي است. در واگذاري تعرفه اين محصول استراتژيك به وزارتخانه كشاورزي جاي ترديدي نيست. وي ادامه داد: براي حمايت از توليد و جلوگيري از وابستگي در بحث كشاورزي بايد وزارتخانه‌ها و سازمان‌هاي متولي پاسخگو باشند. تعيين تعرفه‌ها به هر وزارتخانه متولي واگذار شود بهتر از آن است كه توليد به‌خصوص كشاورزي سرگردان اين وزارتخانه و آن وزارتخانه شود. پنبه نيز از اين امر مستثني نبود بنابراين سپردن تعرفه پنبه به وزارتخانه متولي يعني وزارت كشاورزي كار موجهي است. اگرچه پنبه محصول استراتژيك صنايع است اما تعرفه پنبه همانطور كه تعرفه نخ و منسوجات به صنايع نساجي مربوط مي‌شود، به وزارتخانه كشاورزي مرتبط است. در مقابل وزارت كشاورزي بايد در جهت تامين مواد اوليه صنايع وابسته گام بر دارد. نظري افزود: با افزايش قيمت پنبه مواد غيرطبيعي و مصنوعات در نساجيها استفاده مي‌شود اين نه‌تنها منافع مصرف‌كننده‌ها و سلامت آنها را تامين نمي‌كند بلكه صنايع نساجي را رو به كيفيت نامطلوب سوق مي‌دهد. درواقع مي‌توان براي حمايت توليد پنبه داخلي تعيين تعرفه را در زمان برداشت محصول اجرا كرد و از طرفي با حذف تعرفه يا صفر كردن آن بعد از برداشت در راستاي تامين مواد اوليه نساجيها قدم برداشت. پنبه و نساجيها لازم و ملزوم هم هستند پنبه نباشد صنايع نساجي فلج مي‌شود و اگر نساجيها از پنبه داخلي استفاده نكنند پنبه‌كاران نابود مي‌شوند. بنابراين شكل‌گيري تشكيلات و انجمن‌هاي مرتبط با اين محصول در سطح كشور مي‌تواند منافع طرفين را تامين كند. اين طور نباشد كه با ارزان‌شدن پنبه جهاني نساجيها پنبه داخل را نخرند يا پنبه‌كاران با افزايش قيمت جهاني پنبه با افزايش قيمت توليدات خود صنايع نساجي را تحت فشار قرار دهند. وي گفت: متاسفانه تاكنون نتوانستيم بيش از 50 درصد مواد اوليه نساجيها را توليد كنيم؛ بي‌توجهي به توليد اين محصول استراتژيك ديگر صنايع را متزلزل مي‌كند. زماني دشت گرگان 185 هزار هكتار اراضي زير كشت پنبه داشت، درواقع مهد طلاي سفيد بود اما در حال حاضر 12 تا 13 هزار هكتار از اين اراضي به كشت پنبه اختصاص دارد. حمايت از كشت‌هاي رقيب كشت پنبه را از ميدان به در كرد. اين در حالي است كه تنها در برداشت اين محصول 96 تا 97 نفر در هر هكتار كارگر نياز است؛ يعني فرصت شغلي براي افراد مهيا است. اين فرصت‌هاي شغلي علي‌رغم مزارع شامل صنايعي چون پنبه پاك‌كني يا روغن‌كشي هم مي‌شود.
بزرگ‌ترين توليدكننده‌هاي پنبه
مديرعامل اتحاديه تعاوني‌هاي پنبه‌كاران اذعان كرد: كشور‌هاي ديگر حمايت‌هاي خود را از توليد پنبه دريغ نمي‌دارند. حتي چين كه از بزرگ‌ترين مصرف‌كننده و توليدكننده‌هاي پنبه است، يارانه براي توليد پنبه در نظر مي‌گيرد. آمريكا در حال حاضر بزرگ‌ترين توليد‌كننده پنبه است و در استراتژي كشاورزي خود به بخش توليد پنبه يارانه مي‌دهد؛ چراكه 53 صنعت وابسته به اين محصول استراتژيكند. چاپ اسكناس و صنايع نساجي و صنايع بهداشتي و صنايع دفاع و... مصرف‌كننده‌هاي عمده پنبه هستند. بانك توسعه آمريكا وام‌هايي را به كشور‌هاي آمريكاي لاتين مي‌دهد تا صرف توليد و كشت پنبه كنند. وي خاطرنشان كرد: انگيزه اين كشور‌ها براي يارانه به پنبه اهداف درازمدت را در نظر دارد. اين كشور‌ها توليدات را افزايش و قيمت‌هاي جهاني را كاهش مي‌دهند تا كشور‌هاي كم‌توان را در اين محصول مانند كشور ما، از چرخه خارج كنند، در نتيجه وابسته به واردات محصول آنها مي‌شويم. پنبه‌اي كه تا سال گذشته 5 هزار تومان بود به قيمت 10 هزار و 15 هزار تومان هم خريداري مي‌كنيم و در نهايت افزايش قيمت‌هاي آينده را به جان مي‌خريم و بازار مصرفي مناسب براي اين توليدكننده‌هاي جهاني خواهيم بود.
نظري در پايان گفت: نكته قابل توجه اينكه با كم بودن سطوح زير كشت پنبه، مكانيزه كردن اين كشت در اين مزارع عملي نيست. من معتقدم در راستاي ارتقاي كشت و توليد پنبه در كشور بايد برنامه‌هاي حمايتي دوچندان شود، مكانيزاسيون در بحث توليدات كشاورزي بهره‌وري را بالا مي‌برد اما تشكيل تعاوني‌ها كار را هموارتر مي‌كند؛ چراكه پنبه‌كاران نمي‌توانند تراكتوري 50 تا 60 ميليوني تهيه كنند. اين ساماندهي تنها در توان تعاوني‌ها است پس بايد اين تشكل‌ها بيشتر مورد توجه قرار گيرند.
به محصولات استراتژيك توجه نمي‌شود
كاظم فرهمند نايب‌رئيس كميسيون كشاورزي در گفت‌وگو با تدبیر خبر گفت: براي تمامي محصولات كشاورزي قانوني مصوب شده كه براساس آن هر زمان كه نياز به واردات نداريم تعرفه واردات را افزايش دهيم و در صورت نياز اين تعرفه برداشته شود؛ طبق اين قانون در زمان برداشت يك محصول واردات عملا ممنوع است.
وي ادامه داد: پنبه محصول كشاورزي است كه متاسفانه رشد چنداني نداشت. كشت پنبه در سال‌هاي گذشته مشكلات زيادي را متحمل شد. طوري كه سطوح زير كشت پنبه در سال‌هاي اخير به يك‌سوم تا يك‌چهارم سطوح زير كشت، كاهش پيدا كرد. مسلمأ كاهش توليدات و نهاده‌هايي چون پنبه صنايع متصل به آن را وادار به استفاده از محصول وارداتي مي‌كند البته جهاد كشاورزي و وزارتخانه‌هاي صنايع و بازرگاني موظفند منافع پنبه‌كاران را در نظر بگيرند و با سياست‌هاي متغير تعرفه بايد شرايط را كنترل كند. البته تاكنون وزارت كشاورزي با ديگر وزارتخانه‌ها براي تعيين تعرفه در تعامل بود اما با فوريت به تصويب رسيده اخير امور بازرگاني محصولات كشاورزي به وزارت كشاورزي واگذار شد. به اين ترتيب كشمكش‌هاي بين وزارتخانه‌ها كم مي‌شود و وزارتخانه متولي بهتر به مسووليتش مي‌پردازد. فرهمند افزود: كشت پنبه در كشور سابقه ديرينه دارد و استان‌هايي با جايگاه مناسب در كشور وجود دارند كه خاستگاه كشت پنبه هستند. برخي محصولات استراتژيك مانند پنبه، جو، دانه‌هاي روغني و چغندر قند مانند گندم نيازمند احيا و رسيدگي هستند و بايد در بحث اين محصولات به خودكفايي رسيد اما متأسفانه تعلل در برنامه‌ريزي‌ها هنوز ما را به سمت تحقق اين اهداف سوق نداده است.
صنعت نساجي پاسوز طلاي سفيد
صغري عباس‌نژاد: پنبه يا همان طلاي سفيد بار ديگر اين روزها به موضوع بحث محافل صنعت و كشاورزي كشور تبديل شده است. اين محصول يك تفاوت اساسي با ساير محصولات كشاورزي دارد و آن اين است كه پنبه همچون محصولاتي مانند ميوه و سبزي به‌طور مستقيم از توليد وارد خانه مصرف‌كنندگان نمي‌شود.