شكيل صندوق رفاه دانشجويان پاسخي بود به نياز دانشجوياني كه گاهي اوقات مشكلات مالي آنان را از ادامه تحصيلات باز مي‌داشت. از اين رو با كمك تعدادي از مديران صندوق‌ قرض‌الحسنه رضوي مستقر در مسجد اعظم قلهك وجوهي براي تاسيس صندوق قرض‌الحسنه در دانشگاه توسط افراد خير تامين شده كه هجدهم خردادماه سال 66 مبلغ 330/419/14 ريال براي اعطاي قرض‌الحسنه به دانشجويان دوره دكترا در آن صندوق متمركز شد كه اين همكاري با اعطاي مبلغ 000/180/27 ريال قرض‌الحسنه به تعداد 151 نفر از دانشجويان تا تاريخ 24/9/67 ادامه داشت تا اينكه بنا به دستور رئيس دانشگاه مقدمات تاسيس صندوقي فراگير با توجه به تصميمات جلسه مورخ 25 و 26 فروردين‌ماه 1367 شوراي مركزي در واحد اراك مبني‌بر ايجاد صندوق وام طويل‌المدت فراهم شد و پيش‌نويس اساسنامه و آيين‌نامه تشكيل صندوق رفاه دانشجويان در بيست‌ويكمين جلسه شوراي مركزي دانشگاه به تاريخ 23/2/74 مورد موافقت قرار گرفت كه طي بخشنامه شماره 16563/74 مورخ 2/3/74 به واحدها اعلام شد و متعاقب آن اساسنامه و آيين‌نامه اجرايي صندوق رفاه دانشجويان كه به تصويب هيات امناي صندوق رسيده بود طي بخشنامه شماره 40308/16 مورخ 21/5/74 براي اجرا به تمامي واحدهاي دانشگاهي ابلاغ و عملا صندوق رفاه دانشجويان دانشگاه آزاد اسلامي تشكيل شد. اين صندوق علي‌رغم تمامي مشكلاتي كه داشت در گام‌هاي اوليه به دليل عدم توان مالي بعضي از واحدها و عدم همكاري برخي از روساي واحدها با حمايت‌هاي رئيس دانشگاه روزبه‌روز موانع را پشت‌سر گذاشت و با نشان‌دادن توانايي‌هايي كه در كمك به دانشجويان و دانشگاه داشت در طول حيات خود چنانچه آمار و ارقام گواهي مي‌دهد موفق شد رقم قابل توجه و به دور از انتظاري را با شرايط مطلوب در اختيار دانشجويان براي تامين بخشي از شهريه بگذارد اما منابع جمع‌آوري شده در صندوق‌ها نيز با توجه به افزايش شهريه و تورم حاكم بر جامعه، به هيچ‌وجه جوابگوي نياز دانشجويان متقاضي نبود.
از اين رو مجلس شوراي اسلامي براي كمك به صندوق رفاه دانشجويان دانشگاه‌هاي غيرانتفاعي به‌منظور پرداخت قرض‌الحسنه بلندمدت با بازپرداخت بعد از فراغت از تحصيل به دانشجوياني كه توان پرداخت شهريه را نداشتند از محل بودجه كل كشور تسهيلاتي تخصيص داده است. با توجه به اينكه سهم دانشگاه آزاد اسلامي از اعتبار تخصیص داده شده بالغ بر 600 ميليارد ريال مي‌شد با افتتاح حساب نزد بانك تجارت كل اعتبار به حساب فوق واريز و از طريق اداره كل امور مالي دانشگاه بين صندوق‌هاي رفاه دانشجويان توزيع شد. دانشگاه آزاد اسلامي با توجه به تعهد اهداف و شعارهاي خود به دنبال ايجاد بستري مناسب براي ادامه تحصيل جوانان مستعد ولي كم‌توان از لحاظ مالي، پيوسته دنبال روش مناسبي براي جوابگويي به نياز روزافزون دانشجويان بود. اگرچه واحدهاي دانشگاهي با تقسيط و تخفيف همواره سعي مي‌كردند به نحوي مشكلات دانشجويان را كاهش دهند ولي اين نوع كمك‌ها نه صحيح بود و نه كافي از سويي شرايط استفاده از تسهيلات سيستم بانكي كه از طريق بودجه در اختيار بانك صادرات ايران به‌عنوان بانك عامل قرار می‌گرفت با نياز دانشجويان مطابقت نداشت. در اين زمينه مشكلات متعددي وجود داشت. كه ازجمله آنها مي‌توان به عواملي چون موارد ذيل نام برد مقررات شوراي پول و اعتبار که بر اساس آن دانشجوياني كه از قرض‌الحسنه استفاده مي‌كردند تا مادامي كه بدهي كلا واريز نمي‌شد حق استفاده از قرض‌الحسنه ديگري را نداشتند.
مدت بازپرداخت حداكثر 36 ماهه بود و دانشجويان بايد بعد از سپري‌شدن يك ماه از دريافت وام اقساط قرض‌الحسنه را پرداخت مي‌كردند. سختگيري در اجراي مقررات سيستم بانكي در افتتاح حساب و معرفي ضامن اغلب باعث درگيري دانشجويان و بالطبع نارضايتي آنان شد. عدم تطبيق قدرت بازپرداخت دانشجويان كم‌بضاعت كه توان پرداخت اقساط قرض‌الحسنه را در طول تحصيل نداشتند موجب لاوصول ماندن اقساط مي‌شد كه اغلب به دليل برداشت اقساط توسط بانك از حساب واحد باعث تيرگي روابط‌ في‌مابين مي‌شد. در حال حاضر تعداد 251 صندوق رفاه در واحدها و مراكز دانشگاهي راه‌اندازي شده است و گردش عملكرد صندوق‌ها از مبلغ 9/10 ميليارد ريال سال 1375 به مبلغ 7/5 هزار ميليارد ريال در پايان سال 1389 رسيده است. در سال جاري مجلس شوراي اسلامي در قانون بودجه سال 1390 مجددا طبق مصوبه سال گذشته مبلغ 1500 ميليارد ريال اعتبار به‌منظور اعطاي قرض‌الحسنه بلندمدت و به‌صورت كمك به صندوق‌هاي رفاه دانشجويان تخصيص داده است كه با توجه به پيگيري به عمل آمده با معاونت راهبردي رياست‌جمهوري متن قانون مبهم بوده و چگونگي تخصيص هنوز نامشخص است.
برخلاف بودجه سال 1385 سهميه صندوق رفاه دانشجويان دانشگاه آزاد اسلامي از محل بودجه از سال 1386 به بعد به دليل نداشتن رديف بودجه، پرداخت قرض‌الحسنه به دانشجويان به صندوق رفاه دانشجويان وزارت علوم، تحقيقات و فناوري محول شد كه تا پايان سال 1389 علاوه‌بر اينكه بودجه افزايش نداشته، برخلاف مصوبات مجلس شوراي اسلامي سهميه تخصيص داده شده هر سال از سوي دولت با تاخير و كاهش در اختيار صندوق‌ها قرار داده شده است.
از آ‌نجايي كه تخصيص تسهيلات از محل بودجه كل كشور و انعكاس آن در مصاحبه‌ها و جرايد به‌طور قطع براي خانواده‌هاي كم‌بضاعت اين توقع و انتظار را به‌وجود مي‌آورد كه بايد اين تسهيلات در اختيار آنان گذاشته شود تا فرزندان آنان بتوانند به تحصيل ادامه دهند ولي به‌طوري كه سوابق نشان مي‌دهد همه‌ساله برخلاف مصوبات مجلس شوراي اسلامي با كاهش سهميه و تاخير در پرداخت مشكلاتي را به‌وجود مي‌آورد كه تحمل جوابگويي به انتظارات دانشجويان بسيار سخت بود ولي خوشبختانه با سياست‌هايي كه از سوي صندوق مركزي با بهره‌گيري از منابع صندوق رفاه دانشجويان براي كمك به اين دسته از دانشجويان اعمال شد از عملكرد مخربي كه پيامدهاي آن با وضعيت خاصي كه در محيط دانشگاهي به‌خصوص دانشگاه آزاد اسلامي و جوسازي‌هاي ناعادلانه حاكم شده بود خنثي شد و دانشگاه آزاد اسلامي با سربلندي و توانمندي جوابگوي دانشجويان بوده و از هر گونه تنش و اعتراض جلوگيري كرد.

نگاهي گذرا به عملكرد صندوق رفاه دانشجويان در سال 89
در سال گذشته براي تامين قرض‌الحسنه‌هاي بلندمدت با بازپرداخت بعد از فراغت از تحصيل از منابع صندوق واحدها به تعداد 16027 نفر از دانشجويان در مقاطع مختلف تحصيلي مبلغ 106 ميليارد ريال با متوسطه سرانه هر نفر 6/6 ميليون ريال پرداخت و سعي شد بيشتر تسهيلات بلندمدت مورد تقاضاي دانشجويان از محل بودجه سال 1389 اعطا شود.
همچنين به‌منظور صرفه‌جويي در وقت و هزينه طبق تصميمات هيات امنا در سال گذشته براي نظارت بر عملكرد صندوق‌هاي هر منطقه فرد واجد شرايطي به‌عنوان كارشناس مالي صندوق رفاه دانشجويان منصوب شد كه در سال گذشته كارشناس مالي شش منطقه منصوب و الباقي مناطق در حال معرفي كارشناس مالي هستند و به‌منظور آشناشدن روساي صندوق با يكديگر و بهره‌گيري از تجارب و ايجاد هماهنگي در عمليات اجرايي پيشنهادهاي صندوق‌ها در زمينه ارائه خدمات بهتر و بيشتر به دانشجويان و آگاهي از مشكلات موجود در صندوق‌ها اعم از كمبود نيروي انساني و تجهيزات لازم، در سال گذشته سه كارگاه آ‌موزشي در سطح مناطق 7، 12 و سازمان سما برگزار شد.
در سال مالي 1389 علاوه بر اعطاي مبلغ 1889 ميليارد ريال تسهيلات به تعداد 440 هزار و 706 نفر از دانشجويان در قالب‌هاي تامين شهريه، كمك هزينه تحصيلي، كمك‌هزينه تامين مسكن، كمك‌هزينه ازدواج و قرض‌الحسنه ضروري، تعداد 499 هزار و 986 چك جمعا به مبلغ هزار و 576 ميليارد ريال بابت تقسيط شهريه اخذ شده كه تعداد 499 هزار و 712 طغري چك جمعا به مبلغ 1500 ميليارد ريال وصول و الباقي در حال وصول است.
سرمايه صندوق‌هاي رفاه دانشجويان به كسر بودجه تخصيصي دولتي سال 1385، طلب واحدها، بستانكاران، صندوق بودجه پژوهشي و كارمزدهاي دريافتي و سنوات كه سهم سازمان مركزي است بالغ بر 1864 ميليارد ريال مي‌شود. صندوق رفاه دانشجويان واحدهاي دانشگاهي در سراسر كشور توانسته‌اند از بدو تاسيس تاكنون بدون احتساب وجوه اداره شده بودجه سال 1385 جمعا مبلغي معادل 011/10 ميليارد ريال در قالب انواع قرض‌الحسنه به تعداد 760/882/3 نفر دانشجويان كم‌بضاعت و راغب به تحصيل پرداخت كنند كه اين ارقام در اين برهه از زمان كه فشارهاي تورمي توان پرداخت اغلب خانواده‌ها را در تامين شهريه فرزندان‌شان گرفته اميدواركننده است.
با توجه به افزايش تورم كه در اقتصاد خانواده‌ها تاثيرگذار بوده و دانشجويان را با مشكلات مالي در تامين هزينه‌هاي تحصيل مواجه كرده است و با توجه به وضع مالي صندوق‌ها كه با اضافه‌شدن منابع جديد قدرت پاسخگويي دارند، هم‌اکنون نیز قرض‌الحسنه قابل‌پرداخت افزايش داده شد.
* مدیرکل تسهیلات اعتباری
و مالی دانشگاه آزاد اسلامي