اتوبان‌هاي شهر از كي و كجا بود كه برگردانده شدند و اين خطوط صاف چه شد كه تا خوردند؟
مردادماه سال 84 دكتر بهبهاني معاون حمل‌ونقل و ترافيك وقت شهرداري تهران اعلام كرد به‌منظور روان‌سازي تردد خودروها و كاهش زمان سفرهاي درون‌شهري ۱۴۰ دوربرگردان در سطح شهر تهران طراحي و احداث خواهد شد. مسوولان وقت حوزه حمل‌ونقل و ترافيك شهرداري تهران در آن زمان تاكيد كردند كه احداث دوربرگردان‌ها اثرات مثبتي در روان‌سازي بار ترافيك شهر خواهد داشت؛ حذف چراغ‌هاي راهنمايي، افزايش سرعت خودروهاي عبوري، كاهش تصادفات رانندگي احتمالي، جلوگيري از اجراي پروژه‌هاي پرهزينه مانند تقاطع‌هاي غيرهمسطح و از همه مهم‌تر افزايش 30 درصدي ظرفيت عبوري خودروها ازجمله اين موارد است. اكنون پنج سال از آن زمان مي‌گذرد و بخت كوتاه دوربرگردان‌ها نه‌تنها خبر از حذف تمامي آنها مي‌دهد بلكه متهم اصلي تصادفات و حوادث رانندگي در داخل شهرها شناخته شده‌اند.

شهرداري مي‌گويد:
به دليل استانداردنبودن دوربرگردان و تصادف‌هايي كه رخ مي‌داد عمليات اجرايي ايجاد تقاطع غيرهمسطح را آغاز كرده‌ايم كه طي يك‌سال‌ونيم آينده به بهره‌برداري مي‌رسد. معاون حمل‌ونقل و ترافيك شهرداري تهران از حذف تدريجي دوربرگردان از بزرگراه‌هاي شهر تهران خبر داد و گفت: دوربرگردان‌ها به‌شدت ايمني بزرگراه‌ها را كاهش داده و عامل تصادفات بسياري بودند. سيد‌جعفر تشكري‌هاشمي با بيان اينكه ساخت دوربرگردان در بزرگراه‌ها راه‌حل مناسبي براي كاهش بار ترافيكي نيست، گفت: با ايجاد تقاطع‌هاي غيرهمسطح و ايجاد رمپ‌ولوپ‌ها، دوربرگردان‌ها را حذف كرده‌ايم. وي به احداث سالانه 50 تا 70 تقاطع غيرهمسطح در تهران اشاره كرد و گفت: به تدريج تمامي دوربرگردان‌هاي سطح بزرگراه‌ها حذف مي‌شوند و در حال حاضر نيز تعداد كمي از اين دوربرگردان‌ها در سطح شهر فعال هستند كه به‌زودي آنها نيز غيرفعال مي‌شوند.
استانداري مي‌گويد:
از آن‌سو معاون عمراني استاندار تهران گفت: استانداري تهران با حذف تمام دوربرگردان‌هاي شهر در صورت عدم نصب پل‌‌هاي غيرهمسطح مخالف است. محمدرضا محمودي درباره حذف دوربرگردان‌هاي شهر تهران اظهار داشت: بايد موردي نسبت به جمع‌آوري دوربرگردان‌ها اقدام شود و اينكه اعلام مي‌شود همه دوربرگردان‌ها در شهر تهران مناسب نيستند، منطقي و كارشناسي نيست. وي ادامه داد: هر يك از دوربرگردان‌ها را بايد با توجه به بار ترافيكي‌اي كه ايجاد كرده است بررسي و نسبت به جمع‌آوري برخي از آنها اقدام كنند.
معاون عمراني استاندار تهران بيان داشت: مسلما حذف دوربرگردان‌ها مشكلي را از سطح شهر كم مي‌كند و زمان ايستادن در پشت چراغ قرمز را كاهش مي‌دهد. محمودي با تاكيد بر اينكه حذف هر يك از دوربرگردان‌ها نياز به ‌كار كارشناسي دارد يادآور شد: بعضي از دوربرگردان‌ها موجب افزايش ترافيك در سطح شهر شده است.

كارشناسان ترافيك حالا مي‌گويند:
دبير پيشين شوراي‌عالي ترافيك كه در زمان شروع احداث دوربرگردان‌ها در سال 83 مسووليت دبيري اين شورا را برعهده داشت، اعلام كرد: اينجانب از همان زمان يكي از منتقدان اصلي دوربرگردان‌ها بودم و آغاز جمع‌آوري آنها يكي از اقدامات خوب مديريت شهري بوده است. مهندس محمد رئوفي افزود: با احداث دوربرگردان‌ها ما به خودروها اجازه مي‌دهيم سرعت بالاي خود را در كمترين زمان ممكن پايين آورده و ناگهان در خط تندرو دور بزنند، در صورتي كه بقيه خودروها با سرعت در حال حركت هستند و چنين اقدامي از ابتدا كار اشتباهي بود، چراكه دوربرگردان‌ها تعريف بزرگراه را زير سوال بردند. وي دوربرگردان‌ها را باعث افزايش تصادفات رانندگي در نقاط مختلف شهر ازجمله بزرگراه شهيد چمران اعلام كرد و گفت: به نظر مي‌رسد دوربرگردان‌ها از ابتدا هيچ‌گونه پشتوانه مطالعاتي نداشتند و البته كار بدون مطالعه بهتر از اين نمي‌شود و بدون ترديد تك‌تك دوربرگردان‌ها بايد به تدريج حذف شوند.
مهندس حسين تيموري مشاور ارشد حمل‌ونقل و ترافيك مي‌گويد: حتي اگر بپذيريم دوربرگردان‌ها زماني يك مسكن موقت بودند كه البته چنين نبوده، باز زمان جمع‌آوري آنها فرارسيده و بدون ترديد دوربرگردان‌ها كه زحمت زيادي براي شهروندان ايجاد كرده‌اند بايد دير يا زود حذف شوند.
بهروز شيرگير، دكتراي حمل‌ونقل و ترافيك نيز احداث دوربرگردان‌ها را از نظر مهندسي اقدامي ناشيانه و از نظر كارشناسي اقدامي بي‌پايه و اساس دانست و خاطر نشان كرد: ضريب ايمني بسيار پايين و ميزان تصادفات بسيار بالا در دوربرگردان‌ها كه تردد هر يك از آنها به شش هزار وسيله نقليه در روز هم نمي‌رسد، غيرقابل تحمل است.
يك كارشناس برنامه‌ريزي شهري نيز از تفكر دوربرگردان‌ها به‌عنوان يك «تسلسل باطل» نام برد و گفت: احداث دوربرگردان‌ها به‌عنوان يك «معادله باخت - باخت» نه‌تنها طول مسير عبوري را افزايش دادند، بلكه ميزان مصرف سوخت و ميزان آلودگي هوا را اضافه كردند و از همه مهم‌تر اينكه با افزايش تعداد و شدت تصادفات رانندگي بر ميزان تلفات ناشي از تصادفات نيز افزودند. شهرام جباري‌زادگان دوربرگردان‌ها را به «قارچ‌هاي سمي» تشبيه كرد.

چه كسي دور باطل زد؟
دوربرگردان‌ها بودن يا نبودن‌شان يك مساله كاملا كارشناسي است كه از يك‌سو با پول و از سوي ديگر با جان شهروندان و كشور درگير است يا بوده است. اما آنچه در اين ميان بيش از خود دوربرگردان‌ها به چشم مي‌آيد مساله نگاه كارشناسانه و بدنه تصميم‌گيري و سياست‌هاي مديريتي است.
از يك‌سو آيا همين كارشناساني كه امروز از دوربرگردان‌ها به‌عنوان عامل اصلي تصادفات، قارچ‌هاي سمي، مسكن موقت، اقدام ناشيانه، تسلسل باطل يا معادله باخت-باخت نام مي‌برند در سال 84 هم بر همين نظرات تند بودند؟ اگر نظرات‌شان تا اين اندازه مخالف يا تند است چرا در آن زمان به شكل گروهي و كارشناسانه و موثر اقدام نكردند؟اگر هم اقدام كردند چرا دستگاه تصميم‌گيري و مديريت شهري از نظرات كارشناسي بدنه خود استفاده نكرده است؟ يا كارشناسان دستگاه‌هاي ما صرفا مقلد و دنباله‌رو نظر مديران هستند و نقش مداحي - كارشناسي دارند يا اينكه مديران و مسوولان دستگاه‌ها در كل اهميتي به نظر كارشناسي كارمندان و متخصصان دستگاه مربوطه نمي‌دهند و كارشناسان حقوق بگيراني بيش نيستند.
زماني يك مسوول ترافيكي با تاكيد بر تاثير مثبت فلان طرح در بهبود و روان‌سازي بار ترافيك شهر اصرار بر اجراي آن دارد و چند سال بعد با تغيير آن مدير و آمدن مسوولي ديگر كاركرد‌هاي همان طرح ترافيكي زير سوال مي‌رود و حتي اعلام مي‌شود طرح مذكور نه‌تنها اثر مثبتي نداشته بلكه حادثه ساز هم بوده كه دوربرگردان‌ها نمونه بارز اين وضعيت هستند.
زماني كه دوربرگردان‌ها در تهران ايجاد شدند به‌عنوان يك اختراع از آن ياد شد و حتي در ماه‌هاي اوليه طراحان دوربرگردان‌ها درباره كيفيت و فوايد اين طرح هندسي بسيار تبليغ كردند. مگر نه اينكه پيش از اجراي هر طرح ترافيكي مسوولان با اصرار تاكيد دارند كه طرح مذكور از پشتوانه مطالعات كارشناسي برخوردار بوده است؟ اصولا چرا بايد يك طرح براي ماه‌ها به اجرا گذاشته شود و سپس اعلام شود اين طرح نه‌تنها اثربخش نبوده بلكه مشكل‌ساز هم شده و به همين دليل بايد اجراي آن را متوقف كرد؟
دوربرگردان‌ها مشتي از خروار طرح‌هايي است كه بودجه كشور را به كام مي‌كشد و بعد تازه متوجه مي‌شويم طرح كارشناسانه نبوده؛ و بعد می‌گوییم: جمعش كنيد، به همين راحتي.