دكتر محمود مشفق با اشاره به بحث نظري تغييرات هرم سني گفت: تغييرات هرم‌هاي سني در قالب نظريه‌ گذار سني جمعيت بررسي مي‌شود.
گذار سني عبارت است از تغييرات اساسي ساختار سني يك جمعيت از مرحله جواني به مرحله سالخوردگي كه در يك دوره‌ زماني بين 100 تا 150 ساله اتفاق مي‌افتد و تابع گذار جمعيتي است.
گذار جمعيتي يك جامعه تابع نوسازي و سطح توسعه يك جامعه است و به معني تغيير از حالت تعادل طبيعي (باروري و مرگ و ميربالا، رشد جمعيتي كم) به سمت تعادل ارادي و اقتصادي و دخالت انسان در عوامل حياتي (باروري و مرگ‌ومير پايين و رشد جمعيتي كم) است. وي با بيان اينكه گذار سني جمعيت شامل چهارمرحله اساسي است، افزود: مرحله اول همزمان است با مرحله اول گذار جمعيتي. با دخالت انسان‌ها در سرنوشت خود جمعيت جامعه از نظام تعادل طبيعي خارج مي‌شود و گذار و تغييرات جمعيتي شروع مي‌شود، در اين مرحله مرگ‌ومير با سرعتي تند رو به كاهش مي‌گذارد، اما باروري از الگوي طبيعي خود پيروي مي‌كند، بعد از مدتي با كاهش سطح باروري به دليل رخ دادن تغييرات ساختاري، ازجمله تغيير نظام تقسيم كار، عموميت آموزش همگاني، تغييرات ارزشي، فرهنگي و... خانواده‌ها تصميم مي‌گيرند زاد و ولدشان را كاهش دهند، اين تأخر زماني بين كاهش باروري و كاهش مرگ‌ومير باعث ايجاد انباشتگي سني در هرم سني مي‌شود.
وي درباره علت انباشتگي جمعيت در يك هرم سني گفت: با كاهش مداوم باروري بعد از مدتي جامعه شاهد كوچك‌شدن پايه‌هاي هرم سني جمعيت خواهد بود و انباشتگي سني ايجادشده در هرم سني به تدريج وارد گروه سني 15 الي 29 ساله مي‌شود و اين گروه بيشترين وزن نسبي را در ساختار سني به خود اختصاص مي‌دهند، اين انباشتگي سني در گذار زمان تمام بدنه هرم سني را طي مي‌كند و وارد مرحله ميانسالي و سالخوردگي مي‌شود.
مشفق در رابطه با گذار سني ايران نيز گفت: از اولين سرشماري كشور در سال 1335 تا 1375 جمعيت زير 15 سال بيش از 40 درصد جمعيت كشور را در بر مي‌گرفت كه اين دروه مرحله كودكان جمعيت ايران بود كه در سال 75 اين نسبت به 25 درصد كاهش و سهم جمعيت 15 تا 29 سال به 32 درصد افزايش يافت.
وي با اشاره به سال 1375 به‌عنوان آغاز ورود به مرحله جواني جمعيت ايران اظهار كرد: الگوي مسلط جمعيت جوانان در هرم جمعيتي تا سال 1390 ادامه يافته به نحوي كه در سال 1390 تعداد جمعيت جوان و جمعيت زير 15 سال تقريبا با هم برابري مي‌كند، اما از سال 1390 به بعد جمعيت ايران در آستانه ورود به ميانسالي قرار مي‌گيرد.
وي درباره آمار و ارقام جمعيتي سال 90 توضيح داد: در اين سال 25 درصد جمعيت بين سن 15 تا 29 سال و 25 درصد نيز 30 تا 54 ساله هستند. در اين سال اگرچه به يك توازن سني جمعيتي در گروه‌هاي سني جوانان و ميانسالان رسيده‌ايم اما از اين سال به بعد سهم جمعيت بالاي 30 سال (يعني گروه سني ميانسال) به تدريج رو به فزوني مي‌گذارد به گونه‌اي كه در سال 1395 جمعيت ايران وارد مرحله ميانسالي مي‌شود.
وي درباره هرم سني جمعيت در سال 1395 توضيح داد: در اين سال 20 درصد از جمعيت زير 15 سال، 21 درصد بين 15 تا 29 سال، 30 درصد بين 30 تا 54 سال، 3/8 درصد بين 54 تا 74 سال و 6/1 درصد بالاي 75 سال هستند. در سال 95 وزن جمعيتي ميانسال در هرم جمعيتي بيشتر از ديگر گروه‌هاي سني خواهد بود. مشفق با اشاره به درصد رشد كاهنده جمعيت گفت: در سال 1385 درصد رشد جمعيت 2/1 درصد بود اما طبق پيش‌بيني‌هاي صورت‌گرفته در سال 1420 به رقمي نزديك به صفر كاهش مي‌يابد.

هشدار داديم اما!
رئيس گروه جمعيت و محيط‌زيست و توسعه پايدار افزود: از سال 1379 آهنگ ميانسالي و كهنسالي جمعيت در قالب همايش‌ها و نشست‌هاي مختلف وارد گفتمان جمعيت‌شناسي شد. اين خطر را جمعيت‌شناسان ايران از همان سال‌ها هشدار داده بودند كه نهادهاي سياستگذار بايد اين هشدارها را بيشتر جدي بگيرند.
وي گفت: هشدار تغييرات جمعيتي كه در حياط اجتماعي و اقتصادي كشور يك عامل اصلي و تعيين‌كننده است، كمتر از خطر عوامل ديگري چون سيل و زلزله جدي گرفته مي‌شود.
مشفق همچنين درباره پديده سالمندي جمعيت گفت: سالمندي ابعاد مختلف جمعيتي، اجتماعي، بهداشتي و... دارد، فقط نبايد از جنبه جمعيت‌شناسي به اين پديده نگريست.
وي ادامه داد: كشور ما از نظر ورود به دوره سالمندي ساختارهاي مناسب را ندارد، بايد براساس پيش‌بيني‌هاي جمعيتي در مورد نيازهاي سالمندان ازجمله سراي سالمندان، صنايع غذايي متناسب با دستگاه گوارش سالمندان، اوقات فراغت سالمندان و... برنامه‌ريزي شود. مثلا در حال حاضر فرهنگ غذايي و صنايع غذايي بيشتر براساس ذائقه و نياز كودكان و جوانان است، اگر سالمندي بخواهد از اين رژيم غذايي استفاده كند با ده‌ها ناراحتي و بيماري گوارشي روبه‌رو مي‌شود.
عضو هيات‌علمي مركز مطالعات جمعيتي آسيا و اقيانوسيه گفت: اين آمارهاي جمعيتي به ما هشدار مي‌دهند كه با توجه به افزايش جمعيت ميانسالان و سالمندان در سال‌هاي آينده بايد براي نيازهاي بهداشتي، فرهنگي و سلامت آنها از همين حالا دست به كار شويم.
مشفق درباره ديگر تبعات پديده پيري جمعيت بيان كرد: موضوع اختلاف‌هاي بين‌نسلي، جمع‌شدن چترهاي حمايتي خانواده از سالمندان و افزايش كمي سالمندان هشدارهاي جدي در زمينه سياستگذاري جمعيتي در حوزه سالمندان كشور است.

خطر مهاجرت‌هاي جوانان
به خارج كشور
عضو هيات‌علمي مركز مطالعات جمعيتي آسيا و اقيانوسيه درباره تاثير مهاجرت‌هاي خارجي جوانان بر تغيير هرم سني جمعيت كشور به ايسنا گفت: مهاجرت‌هاي به خارج جوانان با توجه به جمعيت رو به كاهش جوانان خود يك خطر محسوب مي‌شود، از يك‌طرف به علت كاهش باروري، جمعيت كشور سالمند مي‌شود و از سوي ديگر هرم سني جمعيت كشور به علت مهاجرت جوانان دچار اعوجاجاتي مي‌شود، مهاجرت جوانان موجب مي‌شود ذخيره سرمايه انساني در كشور كاهش يابد.
وي با تاكيد بر موثربودن تغييرات ساختاري بر تغييرات جمعيتي كشور گفت: سياست‌هايي چون كنترل مواليد هم در ميل هرم‌هاي سني به سمت كهنسالي هرم جمعيت بي‌تاثير نبوده است البته نبايد تصور كرد همه تغييرات نرخ باروري بر اثر سياست‌هاي تصويب‌شده بوده، بلكه جامعه ما طي 40 سال گذشته، شاهد تغييرات ساختاري زيادي همچون افزايش سطح سواد و اشتغال زنان، اشاعه ارزش‌هاي خانواده كوچك و خانواده هسته‌اي، اشاعه فرهنگ ديرهمسري، تغيير معيارهاي زندگي و همچنين توجه به خانواده و كيفيت فرزند به جاي كميت وي بوده است.
اين عضو هيات‌علمي مركز مطالعات جمعيتي آسيا و اقيانوسيه در پايان تذكر داد: سازمان‌هاي مسوول كشور بايد استراتژي جمعيتي بلندمدت و درستي داشته باشند كه با گذشت زمان و تغيير دولت‌ها، اين استراتژي‌ها كه به‌نفع توسعه پايدار كشور و منافع ملي كشور است دچار تغيير نشوند.
منبع: ايسنا