عدسي طبيعي چشم در پشت عنبيه (قسمت رنگي چشم) قرار دارد و شفاف است و نقش مهمي در تمركز نور روي پرده شبكيه دارد.
آب‌مرواريد در هر سني رخ مي‌دهد ولي اكثرا در افراد بالاي 40 سال ديده مي‌شود. اغلب آب‌مرواريد در افراد مسن و به تدريج ايجاد شده و سبب كاهش بينايي پيش‌رونده مي‌شود و اغلب دوطرفه است ولي شدت آن در يك چشم بيشتر است. 60 درصد افراد بالاي 60 سال دچار آب‌مرواريد مي‌شوند.
قسمت اعظم عدسي چشم از آب و پروتئين تشكيل شده است. پروتئين‌هاي مخصوص عدسي عامل شفافيت آن هستند و در اثر گذر زمان ساختمان اين پروتئين‌ها تغيير كرده و تدريجا ايجاد كدورت در عدسي چشم مي‌كنند. به‌طور نادر آب‌مرواريد در بدو تولد يا در دوره شيرخوارگي رخ مي‌دهد كه اغلب در اثر اختلالات آنزيمي مادرزادي است.
آب‌مرواريد در موقع تولد يا سال اول عمر مادرزادي بوده و بايد سريعا درمان شود.
آب‌مرواريد در كودكان و جوانان هم ديده مي‌شود كه اغلب به دنبال ضربه به چشم، جراحي‌هاي چشم، التهاب‌هاي چشم و... است.
افراد زير در معرض ابتلا به آب‌مرواريد در سنين جوان‌تر هستند:
1- افراد سيگاري
2- ديابتي
3- افرادي با سابقه مصرف طولاني‌مدت كورتون‌ها (قطره، خوراكي و استنشاقي) و فنوتيازين‌ها.
4- افرادي كه در معرض امواج ماوراي بنفش هستند.
5- افرادي كه سابقه ضربه به چشم دارند.
6- افرادي كه سابقه التهاب‌هاي داخل چشمي دارند.
علائم آب‌مرواريد
افرادي كه آب‌مرواريد دارند اغلب بيان مي‌كنند كه از وراي شيشه مه‌گرفته ماشين و يا عدسي كثيف دوربين به اشياء نگاه مي‌كنند. آب‌مرواريد سبب تاري ديد، اختلال در ديد رنگ اشيا، تغيير در شماره عينك و گاه دوبيني تك‌چشمي مي‌شود. برخي بيماران بهبود ديد نزديك را بيان مي‌كنند كه به دليل تورم عدسي و افزايش نزديك‌بيني است. با پيشرفت آب‌مرواريد، بينايي كاهش يافته و عينك يا لنزهاي تماسي سبب پيشرفت بهبود بينايي نمي‌شوند.
آب‌مرواريد اغلب تدريجي بوده و دردناك نيست و چشم‌ها قرمز نمي‌شود مگر در موارد پيشرفته آن، كه التهاب چشم يا آب سياه ايجاد شود. پزشك با معاينه بيمار در مطب به راحتي آب‌مرواريد را تشخيص داده و احتياج به اقدامات تشخيصي خاصي نيست.
درمان
درمان اصلي آب‌مرواريد، جراحي است. اغلب بيمار اولين كسي است كه نياز به جراحي را متوجه مي‌شود. در مواردي كه آب‌مرواريد سبب اختلال بينايي فرد مي‌شود، نياز به جراحي دارد. شايع‌ترين روش جراحي، فيكوامولسيفيكاسيون است. جراحي بدون بيهوشي و بدون تزريق چشمي است. از قطره بي‌حسي استفاده مي‌شود و طول مدت جراحي حدود 20-15 دقيقه و بدون درد است. بيمار روي تخت جراحي دراز كشيده و با چكاندن قطره تتراكايين چشم بي‌حس مي‌شود و پزشك به كمك ميكروسكوپ چشمي، يك برش 3-5/2 ميلي‌متري كنار قرنيه مي‌دهد و توسط پروب‌فيكو، كه از امواج اولتراساند استفاده مي‌كند، عدسي به قطعات كوچك تبديل شده و از چشم خارج مي‌شود، سپس يك لنز مصنوعي در مكان عدسي طبيعي بيمار كاشته مي‌شود. اغلب احتياج به بخيه نيست. بعد از جراحي بيمار مرخص شده و به مدت چند هفته قطره‌هاي چشمي براي پيشگيري از عفونت و التهاب چشم استفاده مي‌كند. عدسي مصنوعي دائمي بوده و احتياج به نگهداري خاصي ندارد و توسط بيمار احساس يا لمس نمي‌شود. برخي لنزهايي كه امروزه به كار مي‌روند آستيگماتيسم را هم اصلاح مي‌كنند. اخيرا لنزهايي كه توامان ديد دور و نزديك را اصلاح مي‌كنند در بيماران به كار مي‌روند ولي اغلب لنزهايي به‌كار مي‌رود كه فقط ديد دور را اصلاح كرده و فرد بايد براي كارهاي نزديك عينك بزند.
عوارض جراحي
جراحي آب‌مرواريد يكي از بي‌خطرترين جراحي‌ها بوده و احتمال موفقيت بسيار بالاست. عوارض آن نادر و در كمتر از يك هزارم بيماران رخ مي‌دهد و اغلب قابل درمان هستند.
برخي عوارض آن شامل التهاب چشم، تغيير در فشار چشم، عفونت چشم، ورم قرنيه و ورم شبكيه است.
در برخي بيماران، چند ماه تا چند سال بعد از جراحي، كپسول خلفي عدسي دچار كدورت مي‌شود و بيمار احساس مي‌كند دچار كاهش بينايي و برگشت آب‌مرواريد شده است كه آب‌مرواريد ثانويه مي‌نامند. در اين حالت توسط پزشك به كمك اشعه ليزر، سوراخ كوچكي در كپسول خلفي عدسي ايجاد شده و اين كار فقط چند دقيقه طول مي‌كشد و سرپايي بوده و بدون درد است و احتياج به اتاق عمل ندارد و سريعا بينايي فرد بهبود مي‌يابد.
پيشگيري آب‌مرواريد
در حال حاضر روش موثري براي پيشگيري از آب‌مرواريد وجود ندارد و برخي روش‌ها تا حدي كمك مي‌كنند:
1- محافظت چشم‌ها از اشعه ماوراي بنفش توسط عينك آفتابي و كلاه لبه‌دار
2- شيوه زندگي سالم شامل تغذيه سالم و استفاده از ميوه‌ها و سبزيجات، ورزش منظم، عدم‌استفاده از دخانيات و الكل سبب تاخير در پيري و كاهش بيماري‌ها ازجمله آب‌مرواريد مي‌شود.
3- برخي افراد، ويتامين‌ها، مواد معدني و... را براي پيشگيري استفاده مي‌كنند ولي تاكنون هيچ مطالعه علمي، نقش اين مواد را در پيشگيري از آب‌مرواريد تأييد نكرده است.
4- نقش هيچ‌گونه داروي موضعي (قطره) يا خوراكي در پيشگيري از آب‌مرواريد اثبات نشده است.
* جراح و متخصص چشم فوق‌تخصص پيوند قرنيه
آب‌مرواريد را بهتر بشناسيم
دكتر محمدكريم اسماعيلي: تغيير در شفافيت عدسي چشم كه به تدريج سبب كاهش كيفيت بينايي مي‌شود را آب‌مرواريد مي‌نامند.