در این نشست، کوروش نوروزمرادی دبیر اجرایی نشریه مطبوعات بهارستان طی سخنانی درباره بررسی تاریخ مطبوعات گفت: « از ابتدای آغاز انتشار نشریه در ایران تاکنون حدود 14 هزار عنوان نشریه متولد شده است اما ضعف‌های آرشیوی در ایران سبب شد که اغلب این نشریات هم‌اکنون موجود و در دسترس نبوده و تنها نامی از آنها باقی بماند.»
کوروش نوروزمرادی افزود: «براساس بررسی‌هایی که صورت گرفته است قدیمی‌ترین نشریه فارسی‌زبان در هند منتشر می‌شد که چند شماره در آن در کتابخانه مجلس موجود است اما آنچه در اختیار ماست اولین شماره آن نیست. علاوه‌بر این نشریاتی هستند که ما نامی از آنها می‌دانیم و می‌دانیم که منتشر می‌شدند اما هیچ شماره‌ای از آن هم‌اکنون موجود نیست. ازجمله نشریه چهره‌نما در یکی از شماره‌های سال 1326 هجری قمری خود در شعری عنوان 80 نشریه را ذکر می‌کند که برخی از آنها تاکنون دیده نشده‌اند.»
دبیر اجرایی نشریه مطبوعات بهارستان در ادامه درباره نشریاتی که به بررسی تاریخ مطبوعات پرداخته‌اند، گفت: «علاوه‌بر تلاش‌های اولیه در نشریاتی همچون چهره‌نما و... لویی رابینو که کنسول انگلیس در رشت بود، فهرستی از نشریات فارسی‌زبان منتشر کرده است. این فهرست برای اولین‌بار در مجله فرانسوی عالم اسلام منتشر شد که البته سپس به صورت کتابی مستقل نیز انتشار یافت. همچنین نشریاتی همچون حکمت، الهلال و المخطتب در مصر نیز مقاله‌هایی درباره تاریخ مطبوعات ایران نوشته‌اند.»
کوروش نوروزمرادی ادامه داد: «ایرانیان نیز در این میان فعالیت‌هایی داشتند. ازجمله حسن تقی‌زاده که نشریه کاوه را در برلین منتشر می‌کرد سلسله مقاله‌های را درباره تاریخ مطبوعات ایران به قلم محمدعلی خان تربیت منتشر کرد. در ادامه این تلاش‌ها می‌توان به سالنامه پارس و مدیر آن امیر جاهد اشاره کرد که در برخی شماره‌های آن سالنامه به بررسی تاریخ مطبوعات ایران پرداخته شده است.»
سپس کوروش نوروزمرادی تلاش آغازگران تاریخ نویسی مطبوعات ایران را ستود و گفت: «در این زمینه می‌توان به دکتر باستانی‌پاریزی اشاره کرد که در سال 1332 مقاله‌هایی را در مجله فرهنگ کرمان نوشت. دکتر اسماعیل رضوانی نیز در دهه 40 سلسله مقاله‌هایی را در مجله بررسی‌های تاریخی می‌نوشت. این روند در نشریات مختلف دیگر نیز پی گرفته می‌شد ازجمله مقاله‌ای درباره نشریه ملانصرالدین چاپ باکو نیز در مجله کتابداری در پیش از انقلاب منتشر شده است که از مهم‌ترین مقاله‌ها در معرفی این نشریه است.»
این پژوهشگر ادامه داد: «مجله‌هایی همچون رهیاب، کلیات ماه، شماره ویژه مجله ادبیات معاصر در سال 1375، ویژه‌نامه تاریخ مطبوعات مجله کلک در سال 1375 و... را نیز باید ازجمله تلاش‌های پراکنده اما بسیار مهم در بررسی تاریخ مطبوعات ایران دانست. اما در این میان باید به تلاش و اثر ارزنده آقای سیدفرید قاسمی اشاره کنم که با تلاش شخصی توانست یک شماره پژوهشنامه تاریخ مطبوعات ایران را منتشر کند که متاسفانه این پژوهشنامه از انتشار شماره‌های بعدی باز ماند. اما با این حال باید گفت که این پژوهشنامه اولین مجله تخصصی بررسی تاریخ مطبوعات ایران است. البته فصلنامه پیام بهارستان نیز در دوره اول و دور دوم انتشار خود تلاش زیادی برای بررسی تاریخ مطبوعات ایران انجام داد که اینجانب نیز مسوولیت 12 شماره ابتدای دور دوم آن را برعهده داشتم.»
نوروز مرادی در ادامه گفتار خود در بررسی نشریاتی که به بررسی تاریخ مطبوعات پرداخته‌اند به فصلنامه یاد به مدیریت عبدالمجید معادیخواه اشاره کرد و گفت: «فصلنامه یاد در سال 1387 پنج شماره را به بررسی تاریخ مطبوعات ایران به‌ویژه نشریات فارسی‌زبان خارج از ایران اختصاص داد. علاوه‌بر این باید به تلاش‌هایی که در مجله پیمان و روزنامه آلیک ارامنه صورت می‌گیرد نیز توجه کنیم.»
کوروش نوروزمرادی در خاتمه صحبت خود گفت: «دغدغه کتابخانه مجلس علاوه‌بر چاپ کتاب، بررسی مطبوعات هم هست. از این‌رو بود که در دور دوم انتشار فصلنامه پیام بهارستان سعی کردیم توجه ویژه‌ای به تاریخ مطبوعات داشته باشیم. اما باز هم فکر کردیم که جای یک نشریه مستقل بررسی تاریخ مطبوعات خالی است از این رو مقدمات انتشار نشریه مطبوعات بهارستان مهیا شد که هم‌اکنون در حال صفحه‌آرایی آن هستیم و تا چند هفته‌ آینده منتشر خواهد شد. این نشریه دومین نشریه تخصصی تاریخ مطبوعات ایران خواهد بود.»
در ادامه این نشست، دکتر مرتضی سلطان، پزشک جراح و پژوهشگر تاریخ مطبوعات ایران به ایراد سخنان خود در رابطه با بررسی تاریخ مطبوعات ایران در نشریات ادواری پرداخت.
دکتر مرتضی سلطان، استاد دانشگاه علوم پزشکی ایران، طی سخنانی درباره تاریخ مطبوعات ایران گفت: «تاریخ معاصر ایران بدون مطبوعات معنا ندارد. یعنی آنچه در 200 سال گذشته در ایران اتفاق افتاد و سپس مکتوب شده و به عنوان تاریخ معاصر مطرح شد از مطبوعات این دوره استخراج شده است. به نظر من همین مساله کافی است تا به اهمیت مطبوعات و پراهمیت دانستن بررسی مطبوعات ایران پی ببریم. البته باید درباره بررسی تاریخ مطبوعات ایران یادآور شوم که کتاب‌هایی که تاکنون در این باره نوشته شده‌اند به‌طور عمده جمع‌آوری مقاله‌هایی پراکنده است که سپس به عنوان کتاب چاپ شده‌اند و این خود ایراد کار است که بررسی دقیق‌تری از لابه‌لای صفحه‌های مطبوعات را می‌طلبد».
دکتر مرتضی سلطان ادامه داد: «بررسی تاریخ مطبوعات به چند صورت مختلف در نشریات صورت می‌گرفت. یعنی انعکاس تاریخ مطبوعات به شیوه‌های مختلفی بود. شیوه نخست این بود که همیشه از آغاز انتشار نشریه در ایران مرسوم بود که نشریاتی که منتشر می‌شوند خبر تولد نشریه جدید را از قبل اعلام می‌کردند یا اینکه علت تعطیلی یا تاخیر انتشار نشریات را اعلام می‌کردند که این نیز نوعی تاریخ‌نگاری مطبوعاتی است. درباره این حیطه از صحبت ما نشریات دو دوره سال‌های 1320 تا 1332 و دوره انقلاب جایگاهی بسیار ویژه دارند. برای نمونه هفته‌نامه مرد امروز به مدیریت محمد مسعود در شماره 167 خود شاید حدود 500 عنوان نشریه دیگر را معرفی کرده باشد. همچنین در دوره انقلاب نیز چنین مطالبی در نشریات مختلف منتشر شده‌اند که از این میان روزنامه‌های کیهان و اطلاعات جایگاهی بس بزرگ دارند. درواقع در این نوع خبررسانی، مطبوعات اخباری را در رابطه با آغاز انتشار، توقیف، تعطیل، تاخیر در انتشار، آغاز دور جدید انتشار و... درباره نشریات دیگر منتشر می‌کردند.»
آقای سلطان در ادامه صحبت خود به بیان شیوه دیگری از بررسی تاریخ مطبوعات پرداخته و گفت: «بخش دیگر بحث درباره جست‌وجوی تاریخ مطبوعات در مطبوعات و بررسی مقاله‌های مختلف درباره علوم ارتباطات و تاریخ مطبوعات است. این مقاله‌ها هم بیشتر در مجله‌های فرهنگی منتشر می‌شدند. در این زمینه تعداد مقاله‌ها بسیار زیاد است و به هزاران متن می‌رسد. بخش زیادی از آنها در کتاب گرانسگ هشت جلدی فهرست مقالات فارسی مرحوم ایرج افشار آمده است. از این گذشته تعداد زیادی از نشریات ادواری هم بودند که با موضوع تاریخ مطبوعات، حقوق مطبوعات، علوم ارتباطات و... به بحث درباره تاریخ مطبوعات پرداخته‌اند. در اینجا بحث ما روی نشریاتی است که موضوع کار خود را بررسی تاریخ مطبوعات قرار داده بودند و از سویی ادواری نیز بودند. یعنی نشریه ادواری بررسی تاریخ مطبوعات».
این پژوهشگر ادامه داد: «در این رابطه شاید بتوانیم اولین نشریه را تحقیقات روزنامه‌نگاری بنامیم که به مدیرمسوولی فریدون پیرزاده در دی‌ماه 1344 انتشار خود را آغاز کرد و 32 شماره از آن تا سال 1352 منتشر شد. در این نشریه مقاله‌هایی درباره تاریخ مطبوعات، رادیو و تلویزیون و... به چشم می‌خورد. نشریه دیگری که به نظرم می‌رسد باید مورد اشاره قرار گیرد نشریه بررسی مطبوعات بود که در ابتدای دهه 60 انتشارش را آغاز کرد. این نشریه وابسته به وزارت ارشاد بود و به صورت هفتگی منتشر می‌شد و انتشار آن تنها برای مدت کوتاهی ادامه یافت. سپس نشریه اندیشه و قلم بود که در ذیل عنوان آن نیز ذکر شده بود؛ در زمینه تاریخ مطبوعات منتشر می‌شود. این نشریه به مدرسه عالی آیت‌الله گلپایگانی در قم وابسته بود و در سال 1358 و 1359 چند شماره از آن منتشر شد. در همین زمان نیز دیلماج که ماهنامه‌ای سیاسی و اجتماعی در زمینه تاریخ مطبوعات ایران بود به مدیریت آقای رخشانی در سال 1358 منتشر شد».
دکتر مرتضی سلطان در ادامه اشاره خود به نشریاتی که به بررسی تاریخ مطبوعات پرداخته‌اند به فصلنامه رسانه اشاره کرده و گفت: « به نظر من مهم‌ترین نشریه درباره تاریخ مطبوعات و رسانه‌های جمعی فصلنامه رسانه بود که شماره اول آن در سال 1365 توسط مرکز آموزش رسانه در وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی که زیر نظر معاونت مطبوعاتی آن بود منتشر شد. این نشریه از بهار 1365 به‌طور مرتب منتشر شده و اکنون سال بیست و دوم را پشت‌سر گذاشته است. این نشریه از آغاز زیر نظر هادی خانیکی و دبیری آقای بیات منتشر می‌شد و اساتید زبده و مطرح روزنامه‌نگاری نیز با آن همکاری داشتند که از آن جمله می‌توان به دکتر بدیعی، قاضی‌زاده، محسنیان‌راد، محمدمهدی فرقانی و... اشاره کرد و هم‌اکنون نیز آقای دکتر فرقانی مدیریت آن را برعهده ‌دارد. این نشریه به بررسی تاریخ مطبوعات و مطبوعات مکتوب و مسائل مرتبت با رسانه‌ها می‌پرداخت اما از چند سال قبل با ظهور اینترنت، رسانه‌های دیجیتال و ماهواره، حوزه فعالیت خود را نیز گسترش داده و به بحث‌های علمی‌تر در حوزه رسانه نیز می‌پردازد. به نظر من فصلنامه رسانه را باید مهم‌ترین نشریه ادواری درباره تاریخ مطبوعات ایران در پس از انقلاب دانست».
این پژوهشگر تاریخ مطبوعات سپس به پژوهشنامه تاریخ مطبوعات اشاره کرده و توضیح داد: «اگر بخواهیم از اهمیت حرف بزنیم پس از فصلنامه رسانه، پژوهشنامه تاریخ مطبوعات ایران قرار دارد که توسط آقای فرید قاسمی منتشر شد. این نشریه با توجه به مطالب متنوعی که داشت از اهمیت قابل‌توجهی برخوردار است. از دیگر نشریات مهم ادواری که به بررسی تاریخ مطبوعات ایران پرداخته‌اند می‌توان به نشریه‌ای با عنوان سالنامه اخبار پارس اشاره کرد که این هم به همت آقای قاسمی منتشر شد که البته مدیریت این نشریه برعهده محمد مصوررحمانی بود. این نشریه به بررسی تمام سالنامه‌هایی پرداخته که از ابتدا در ایران منتشر شده‌اند».
دکتر سلطان در ادامه اشاره به نشریات ادواری در زمینه تاریخ مطبوعات به نشریه شرکت تعاونی مطبوعات اشاره کرد و گفت: «شرکت تعاونی مطبوعات نیز نشریه‌ای داخلی را باعنوان کارنامه مطبوعات به مدیریت علی‌اکبر قاضی‌زاده منتشر می‌کرد. شماره اول این نشریه در سال 1370 منتشر شد و تا 111 شماره ادامه داشت که شماره آخر آن در فروردین 1380 منتشر شد. در هر شماره از آن درباره نشریات جدید به تفصیل بحث شده و توضیحاتی ارائه می‌شد. در ادامه چنین تلاش‌هایی بود که نشریه‌ای با عنوان روزنامه‌نگار به عنوان بولتن داخلی انجمن صنفی روزنامه‌نگاران ایران منتشر می‌شد. محتوای آن مشابه کارنامه مطبوعات بود. شماره اول روزنامه‌نگار در شهریور 1378 منتشر شده و آخرین شماره آن نیز در آبان‌ماه 1387 منتشر شد. هرکدام از این دو نشریه 10 سال دوام آوردند».
دکتر سلطان ادامه داد: «نشریه دیگری که در این زمینه قابل اشاره است، سالنامه مطبوعات کودک و نوجوان با مدیرمسوولی محمدرضا زائری است که در سه شماره طی دو سال منتشر شد. بدین‌ترتیب که دو شماره از آن در سال 1375 منتشر شد و سالنامه 1376 و 1377 آن نیز در یک شماره منتشر شد».
سخنران نشست بررسی نشریات تاریخ مطبوعات ایران سپس به بخش نادیده‌تر نشریات اشاره کرد و درباره نشریه همراه با نشریات دانشجویی گفت: «پیش از این دفتر مقام معظم رهبری مستقر در دانشگاه‌ها نشریه‌ای با عنوان همراه با نشریات دانشجویی منتشر می‌کرد که در هر شماره آن به صورت بسیار مفصل درباره نشریات دانشجویی توضیحاتی ارائه می‌شد. اما متاسفانه این نشریه نیز متوقف شده است». سپس دکتر مرتضی سلطان به فصل بعدی سخنان خود که به بررسی مطبوعات ادواری که ویژه‌نامه‌هایی درباره تاریخ مطبوعات منتشر کرده‌اند ورود کرده و گفت: «از اولین قدم‌ها در این زمینه می‌توان به نشریه کتابداری اشاره کرد که زیر نظر مرحوم ایرج افشار منتشر می‌شد. شماره پنجم این دفتر با عنوان فهرست روزنامه‌های فارسی زیر نظر آقای مرتضی سلطانی به بررسی روزنامه‌های فارسی پرداخته است. این شماره در سال 1353 منتشر شد. همین نشریه در ادامه فعالیت خود دفتر هفتم خود را نیز به بررسی مجلات فارسی اختصاص داد که آن هم زیر نظر آقای مرتضی سلطانی در سال 1356 منتشر شده است که این فهرست نشریات را از ابتدا تا سال 1320 دربر می‌گیرد. این دو فهرست جداگانه به صورت کتاب نیز منتشر شده‌اند. از این گذشته فصلنامه رسانه نیز در یک شماره و به زبان انگلیسی به بررسی تاریخ مطبوعات ایران پرداخته است».
این پزشک و پژوهشگر حوزه تاریخ مطبوعات تصریح کرد: «یکی از باسابقه‌ترین هفته‌نامه‌های ایران هفته‌نامه سروش است که بیش از 30 سال سابقه دارد. این نشریه شماره 783 خود را در سال 1375 همزمان با جشنواره مطبوعات و نمایشگاه کتاب به بررسی تاریخ مطبوعات اختصاص داد. همچنین نشریه رهیاب که یک نشریه علمی است و زیر نظر شورای پژوهش‌های علمی کشور منتشر می‌شود شماره 8 خود را در بهار 1374 به بررسی تاریخ مطبوعات علمی اختصاص داده بود. از این دست تلاش‌ها می‌توان به شماره 4 فصلنامه گفت‌وگو اشاره کرد که در سال 1373 به عنوان ویژه تاریخ مطبوعات منتشر شد. نشریه کلک هم شماره 84 خود را در اسفند 1375 به بررسی تاریخ مطبوعات اختصاص داد. همچنین مجله پیام بهارستان نیز در دور اول و دوم انتشار خود به بررسی تاریخ مطبوعات پرداخته و ازجمله شماره 40 دور اول انتشار خود را به بررسی تاریخ مطبوعات اختصاص داده است». دکتر سلطان ادامه داد: «نشریه‌ای به نام دیلماج پیش از این منتشر می‌شد که با آن نشریه دیلماج که در ابتدای صحبت خود اشاره کردم متفاوت است. نشریه اخیرالذکر به دو زبان ترکی و فارسی منتشر می‌شد و دو شماره 32 و 33 خود را در اردیبهشت و خرداد 1386 به بررسی تاریخ مطبوعات اختصاص داده است. همچنین ماهنامه نسیم بیداری که هم‌اکنون منتشر می‌شود نیز در شماره 15 خود به بررسی تاریخ مطبوعات پرداخته است. گاهنامه میراث مانا از انتشارات کتابخانه و مرکز اسناد آستان قدس رضوی نیز در دوره 15 جشنواره مطبوعات ویژه‌نامه‌ای در این باره منتشر کرد. فصلنامه یاد هم همانگونه که پیش از این مورد اشاره قرار گرفت هفت شماره خود را به بررسی تاریخ مطبوعات اختصاص داده است. روزنامه خبر جنوب نیز شماره 3000 خود را به بررسی تاریخ مطبوعات جنوب اختصاص داده بود».
دکتر مرتضی سلطان سپس افزود: «در زمینه تاریخ مطبوعات، علاوه‌بر نشریات و ویژه‌نامه‌ها می‌توان به فهرست مندرجات نشریات متفاوتی که منتشر شده‌اند نیز اشاره کرد که با لوگوی خود نشریات منتشر شده‌اند که از آن جمله می‌توان به فهرست مندرجات مجلات آستان قدس رضوی و فهرست مندرجات دانشگاه شهید چمران اهواز اشاره کرد».
این پژوهشگر در خاتمه صحبت‌های خود گفت: «در بررسی تاریخ مطبوعات نکته دیگری وجود دارد که نباید از قلم انداخت و آن نشریاتی است که محتوای خود را به مطالبی که در نشریات دیگر منتشر می‌شدند اختصاص می‌دادند که از این جمله می‌توان به مجله خواندنی‌ها اشاره کرد. علاوه‌بر این در اکثر کتابخانه‌ها نشریاتی تحت‌عنوان تازه‌های کتابخانه منتشر می‌شود که در آن هم فهرستی از مطبوعات و تازه‌هایی که به کتابخانه رسیده است، درج است».