آيا رشته علوم سياسي از همان ابتدا تاسيس شده بود يا اينكه بعدها ضرورت‌هايي ايجاد شد تا اين رشته هم تاسيس شود؟
رشته علوم سياسي از سال 1365 در واحد تهران مركزی كه از بزرگ‌ترين واحد‌هاي دانشگاه آزاد اسلامي است، تاسيس شد يعني جزو اولين رشته‌هايي بود كه در واحد تهران مركزی دانشگاه آزاد اسلامي تاسيس شد و در دو مقطع كارشناسي و كارشناسي‌ارشد
دانشجو پذيرفت.
با چه ظرفيتي؟
در آن زمان ظرفيت‌ها با تعداد هيات‌علمي متناسب بود. از سال 1365 دانشكده حقوق و علوم سياسي داشتيم، يعني دانشكده‌هاي علوم سياسي و حقوق داراي مديريت واحد بودند. با افزايش تعداد دانشجويان، دانشكده‌هاي علوم سياسي و حقوق از يكديگر جدا شدند. بدين‌سان، از سال 1379 دانشكده علوم سياسي استقلال يافت و اكنون اين دانشكده در مقطع كارشناسي، كارشناسي‌ارشد و دكترا دانشجو مي‌پذيرد.
دوره دكترا از چه زماني اضافه شده؟
از سال 1382 تاسيس شد.
بحثي كه هميشه در گذشته درخصوص دانشگاه آزاد اسلامي مطرح مي‌شده و البته امروز بسيار كمتر شده، بحث كيفيت آموزشي دانشگاه آزاد اسلامي بود. بعضا نقد مي‌كردند كه كيفيت آموزشي و سطح علمي دانشگاه آزاد اسلامي پايين‌تر از دانشگاه سراسري است. اما الان مي‌بينيم كه اين نوع نقد كم شده است. اساتيدي كه در دانشگاه آزاد اسلامي از آنها استفاده مي‌شود بعضا اساتيدي هستند كه در دانشگاه‌هاي سراسري هم مشغول به تدريسند. در اين دانشكده شما چه تدبيري انديشيديد تا اين نقد مرتفع شود؟
شايد در اوايل تاسيس دانشگاه آزاد اسلامي اين ادعا در بعضي از موارد درست بود. اگر بخواهيم درخصوص واحد‌هاي دانشگاهي كه در مركز واقع شده‌اند صحبت كنيم بايد بگوييم كه واحد تهران مركزی با پتانسيل خوبي تاسيس شد و از همان آغاز اقدام به جذب هيات‌علمي كرد. شماري از استادان از دانشگاه‌هاي دولتي دعوت مي‌شدند؛ يعني همزمان هم در دانشگاه‌هاي دولتي تدريس مي‌كردند و هم در دانشگاه آزاد اسلامي. رفته‌رفته واحد تهران مركز بر تعداد هيات‌علمي خود افزود و نيازش به استادان مدعو به حداقل رسيد. جهت اطلاع خوانندگان گرامي روزنامه بايد عرض كنم اين دانشكده در حال حاضر 51 عضو هيات‌علمي دارد كه بيانگر تلاش پيگير دانشگاه در جذب هيات‌علمي مورد نياز است.
و اما در مورد سطح علمي هيات‌علمي اين دانشكده كه پرسيديد بايد عرض كنم كه اين موضوع مرتبط است با درجه علمي از يك‌سو و تجربه آموزشي- پژوهشي استادان از سوي ديگر. درخصوص درجه علمي اساتيد اين دانشكده لازم به ذكر است كه دانشكده علوم سياسي داراي 43 نفر عضو هيات‌علمي با مدرك دكترا است و اما درباره تجربه علمي-پژوهشي استادان شايان ذكر است كه بسياري از اعضاي هيات‌علمي اين دانشكده داراي تجربه‌هاي قابل ملاحظه‌اي در امور پژوهشي و مديريت پروژه‌هاي تحقيقاتي هستند و بديهي است استاداني كه از چنين پيشينه‌هاي فعاليت‌هاي علمي، مديريتي، آموزشي و پژوهشي برخوردارند در ايجاد ارتباط بين موضوعات نظري و عملي كارآمدتر عمل مي‌كنند.
خروجي دانشكده در چه سطحي است؟ از لحاظ تعداد فارغ‌التحصيلان دانشكده در سه مقطع و خروجي علمي و پژوهشي دانشكده، وضع به چه صورت است؟
اين دانشكده در دوره كارشناسي در دو رشته علوم سياسي و روابط ديپلماتيك دانشجو مي‌پذيرد. در رشته علوم سياسي بيش از 400 نفر دانشجو داريم و در رشته روابط ديپلماتيك هم بيش از 300 نفر. اين دانشكده تاكنون حدود چهار هزار دانش‌آموخته در دوره كارشناسي داشته است.
از سال 79 يا از سال 65؟
از سال 65؛ درواقع از سال 65 اين دانشكده 25 دوره كارشناسي و 6 دوره روابط ديپلماتيك داشته است. درخصوص خروجي پژوهشي كه سوال كرديد، بايد عرض كنم كه اين دانشكده موفق به انتشار چندين نشريه علمي- تخصصي شده است. يكي از اين نشريات، فصلنامه تخصصي «علوم سياسي و روابط بين‌الملل» است كه درجه علمي-پژوهشي دارد و تاكنون 13 شماره از آن منتشر شده و انتشار عمومي دارد. ديگري، فصلنامه تخصصي انجمن علوم سياسي دانشكده است كه جنبه داخلي دارد. فصلنامه ديگری كه كاملا مديريت دانشجويي داشته، فصلنامه «جستار» است كه تاكنون در واحد تهران‌ مركزی در بين نشريات دانشجويي امتيازهاي بالايي به دست آورده است. همچنين يك نشريه داخلي نيز ماهانه از طرف امور فرهنگي دانشكده با تيراژ محدود به‌طور منظم منتشر مي‌شود.
تشكل دانشجويي در اين دانشكده شكل گرفته است؟
اين دانشكده داراي انجمني دانشجويي به نام «انجمن علوم سياسي» است كه به‌خصوص در دو سه سال گذشته فعال‌تر شده است و دانشجويان به‌ويژه در چارچوب انجمن جلساتي دارند و در امور پژوهشي و برگزاري جلسات و همايش‌هاي علمي فعالند و براي نمونه در سال گذشته از شماري از اساتيد بنام مثلا آقاي دكتر غني‌نژاد يا آقاي دكتر ملكيان و استادان و صاحب‌نظران ديگر براي سخنراني دعوت كرده و دانشجويان نيز از اين جلسات بسيار استقبال كردند. همه مي‌دانيم كه دانشجويان به اقتضاي سن و سال و موقعيت اجتماعي خود، روحيه‌اي آرمان‌خواه و مشاركت‌طلب و پيشرفت‌گرا دارند كه اين روحيه هم براي محيط‌هاي دانشگاهي و هم براي پيشرفت و تحول در جامعه بسيار مهم و تعيين‌كننده است. بي‌شك هر اندازه اين پتانسيل ارزشمند در بسترهاي مناسب تحقق پيدا كند، منشاء نتايج آثار مثبت‌تري خواهد بود و تشكل‌هاي دانشجويي براي فعليت بخشيدن به اين توان بالقوه نقشي بي‌بديل دارند.
اساتيد دانشكده در حوزه آگاهي‌رساني عمومي، مثلا در حوزه‌هايي كه به مطبوعات مربوط مي‌شود فعال هستند؟ آيا دست به قلم هستند؟ آيا دانشگاه در اين حوزه خروجي دارد يا خير؟ آيا اين پتانسيل 51 عضو هيات‌علمي در حوزه عمومي جامعه هم ظهور و بروز دارد؟
بسياري از استادان اين دانشكده در كارهاي پژوهشي، ترجمه و تاليف كتاب، انتشار مقاله در مطبوعات به‌ويژه مجله‌هاي علمي فعالند.
البته با ما هيچ ارتباطي ندارند...
ارتباط وجود دارد، اما بسيار كمتر از حد انتظار است. اين واقعيت را هم بايد در نظر بگيريم كه روزنامه وزين تدبیر خبر اخيرا به بحث‌هاي نظري و معرفي مكتب‌هاي فكري و سرامدان انديشه و ادب و حكمت و هنر توجه بيشتري نشان مي‌دهد و اين رويكرد جديد روزنامه به تدريج با اقبال استادان رشته‌هاي علوم انساني و اجتماعي روبه‌رو مي‌شود.
مسلما ما از ارتباط با اساتيد دانشگاه استقبال مي‌كنيم.
بنده به‌عنوان يك عضو كوچك هيات‌علمي هر روز اولين روزنامه‌اي را كه مي‌خوانم، روزنامه «تدبیر خبر» است، البته اولين صفحه‌هايي كه به آنها رجوع مي‌كنم، صفحه‌هاي مربوط به حوادث نيستند، بلكه صفحه‌هايي هستند كه به بحث‌هاي جدي درباره تحولات علمي در سطح جهان و در سطح ملي و به‌ويژه پيشرفت‌ها و رويدادهاي علمي- پژوهشي در قلمرو بسيار گسترده دانشگاه آزاد اسلامي اختصاص دارند. چنانكه پيش از اين اشاره كردم، دانشجويان اين دانشكده كه شمار آنها در مقاطع‌ مختلف كارشناسي، كارشناسي‌ارشد و
دكترا از هزار تجاوز مي‌كند، مي‌توانند مخاطبان جدي و مستمر روزنامه تدبیر خبر باشند.
البته من عرض كنم، متاسفانه فضاي دانشگاهي ما گسستي دارد با مطبوعات. دانشگاه آزاد اسلامي هم نشريه‌اي دارد به نام روزنامه تدبیر خبر كه اساتيد دانشگاه مي‌توانند از اين دريچه با جامعه ارتباط برقرار كنند.
اين ارتباط بايد دو طرفه باشد. بنده شخصا به‌عنوان يك مدرس دانشگاه ترجيح مي‌دهم با نشريه‌اي سروكار داشته باشم كه حتي‌الامكان از سطح فرهنگي قابل قبولي برخوردار باشد، به‌علاوه از نظر خط‌مشي استقلال داشته باشد. چون روزنامه تدبیر خبر متعلق به خود دانشگاه آزاد اسلامي است، به نظرم يكي از بهترين گزينه‌هاست. اميدوارم روزنامه تدبیر خبر با معرفي واحدها و دانشكده‌هاي گوناگون دانشگاه آزاد اسلامي، زمينه را براي ارتباط بين اعضاي هيات‌علمي با اين نشريه هموارتر سازد.
آقاي دكتر مي‌دانيد، دانشگاه آزاد اسلامي بودجه‌اي در دولت ندارد و از اين لحاظ هيچ وابستگي‌اي به دولت ندارد. تاثير اين دانشگاه مستقل را با توجه به گستردگي آن در كشور، در كنش سياسي و مشاركت سياسي جامعه چگونه ارزيابي مي‌كنيد؟
به‌طور كلي دانشگاه‌ها در همه جاي دنيا اين نقش را دارند. علتش هم اين است كه دانشجويان از طيف‌ها و قشرهاي مختلف هستند و بخش عمده جامعه را نمايندگي مي‌كنند. بنابراين جمعيت دانشجويي بسان هرمي است كه قاعده بسيار گسترده آن در لايه‌هاي مختلف جامعه حضور و نفوذ دارد. علاوه‌بر اين، دانشجويان در فضايي فعاليت مي‌كنند كه در متن آن، تعامل و كنش متقابل بسيار بالاست. بنابراين مي‌توانند در تغييرات فرهنگي، به‌ويژه فرهنگ سياسي جامعه بسيار موثر باشند. تا زماني كه فرهنگ سياسي در جامعه در جهت مشاركت فعال قشرهاي مختلف دگرگون نشود، توسعه سياسي به معناي واقعي كلمه ايجاد نخواهد شد. از لحاظ نظري، به‌طور كلي مشاركت سياسي و فرهنگ سياسي مرتبط با آن را به انواع تبعي، منفعل و فعال تقسيم مي‌كنند. مشاركت سياسي فعال و آگاهانه است كه بتواند به توسعه سياسي در جامعه كمك كند.
يعني شما مي‌فرماييد دانشگاه در كانال‌هاي سياسي نبايد وارد شود؟
منظورم سطوح و نحوه تاثير‌گذاري است. هر صنفي مي‌تواند وارد فرآيند مشاركت سياسي شود، اما منافع يك صنف محدود به خواست‌هاي همان صنف است. دانشجويان هم به‌عنوان يك صنف داراي خواست‌هايي هستند كه به موقعيت آنها به‌عنوان يك دانشجو بازمي‌گردد. اما از اين گذشته، دانشجويان منافع كل جامعه را هم در نظر مي‌گرفتند و افق ديد آنها بسيار گسترده بود؛ يعني تلاشي كه دانشجويان براي پيشرفت علمي بيشتر، به‌منظور شأن بالاتر جامعه در نظام بين‌الملل و براي بهبود وضع مردم به‌ويژه وضع محرومان جامعه دارند، چه‌بسا از قشرهاي ديگر جامعه بيشتر است. چنانچه پيش‌تر هم اشاره كردم، اين نيروي پيشرفت‌خواه و تحول‌گرا در پويايي و نشاط افزون‌تر جامعه نقش تعيين‌كننده دارد. از آنجا كه در كشور ما نسبت جوان‌ها به كل جمعيت بالاست، بنابراين جوان‌ها نيروي اجتماعي بسيار ارزشمندي را تشكيل مي‌دهند. البته اظهارنظر درباره اينكه از اين پتانسيل قوي تا چه اندازه در جهت گسترش و تعميق مشاركت‌هاي سياسي، اجتماعي و فرهنگي استفاده مي‌شود، نياز به تحقيقات علمي دارد.
آيا تحقيقي در اين خصوص انجام شده؟
تا آنجا كه من اطلاع دارم، اينگونه تحقيقات اندك شمارند. همه مي‌دانيم كه دانشگاه آزاد اسلامي در محورهايي كه عرض كردم، قطعا تاثيرات زيادي داشته است.
مسلما جواني كه وارد دانشگاه مي‌شود آن چيزي نيست كه از آن خارج مي‌شود و تغيير مي‌كند. حالا شما اين طيف گسترده جمعيت جوان را در نظر بگيريد كه وارد دانشگاه آزاد اسلامي با اين گسترده پهناورش مي‌شود. عجيب است كه در اين خصوص پژوهشي نشده است.
البته كارهايي انجام شده، اما در آن حدي نبوده كه ابعاد گوناگون اين تاثيرگذاري را با آمار و ارقام نشان دهد.
اين وظيفه كدام نهاد در دانشگاه آزاد اسلامي است؟ آيا نهاد مستقلي در اين خصوص تشكيل شده است؟
آنهايي كه بايد بيشتر در اين زمينه تحقيق كنند، استادان و دانشجويان رشته‌هاي علوم اجتماعي و علوم انساني هستند كه با همكاري معاونت‌هاي پژوهشي مي‌توانند به اين مهم بپردازند. براي مثال مي‌توان تعدادي از رساله‌هاي دانشجويي را در رشته‌هاي علوم انساني و علوم اجتماعي به اينگونه پژوهش‌ها اختصاص داد، اما اين تحقيقات نبايد به كلي‌گويي بپردازد، بلكه بايد با استفاده از روش‌هاي پژوهش مناسب، كم و كيف تغييرات را نشان دهد. مثلا بررسي كند كه تاسيس دانشگاه آزاد اسلامي در فلان منطقه چه آثاري در تحولات اجتماعي و اقتصادي و فرهنگي به بار آورده است.
اتفاقا در همين روزنامه يكي از مشكلات دوستان تحريريه همين است. براي مثال دوستان اقتصادي براي اينكه بروند ببينند، دانشگاه آزاد اسلامي شهر چالوس چه تاثيراتي بر اقتصاد محلي شهر چالوس گذاشته، هيچ آمار و ارقام و هيچ پژوهشي دست‌شان نيست چون پژوهشي انجام نشده و اطلاعات آن در دسترس نيست.
تحقيقاتي وجود دارد؛ اما سازمان يافته و منسجم نيست. خوب است مركزي ايجاد شود و اطلاعات مربوط به نقش دانشگاه در دگرگوني‌هاي اجتماعي در كشورمان در آنجا گردآوري و تجزيه و تحليل شود. ابعاد تاثير‌گذاري دانشگاه آزاد اسلامي واقعا گسترده است. اجازه بدهيد من يك اشاره كوچكي به اين موضوع بكنم. در سال‌هاي اوليه جنگ بود و ظرفيت دانشگاه‌ها براي پذيرش دانشجو بسيار محدود بود. سفري به تركيه داشتم. از آنجا با دلي اندوهگين بازگشتم. چون به چشم خود ديدم جوان‌هاي ايراني در تركيه به اميد درس خواندن و ادامه تحصيلات با چه مسائلي روبه‌رو مي‌شدند. پس از بازگشت از سفر، هرجا به مسوولان دانشگاه دسترسي پيدا مي‌كردم، اولين تقاضايم اين بود كه ظرفيت را بالا ببرند تا جوان‌هاي ما به جاي صرف هزينه‌هاي كلان و تحمل شرايط دشوار و پرخطر، در وطن خود و در كانون گرم خانواده‌هايشان درس بخوانند. خوشبختانه اين كار به سرعت انجام شد و تا آنجا كه بنده مي‌دانم، دانشگاه آزاد اسلامي موفق شده اين اقدامات بزرگ و كلان را بدون استفاده از بودجه‌هاي دولتي انجام دهد. اگر به ديده انصاف بنگريم، به اين نتيجه مي‌رسيم كه نقش دانشگاه آزاد اسلامي در مهار كردن مهاجرت‌هاي بي‌سامان به كشورهاي خارجي براي ادامه تحصيل تعيين‌كننده بوده است.