نكته ديگر اين است كه دانشگاه آزاد اسلامي باعث شد قشر عظيمي از جواناني كه پشت درهاي بسته دانشگاه‌هاي دولتي بودند به دانشگاه و بازار كار راه پيدا كنند. علاوه‌بر اين شواهد گوياي اين است كه دانشگاه آزاد اسلامي نقش بسزايي در جهش اقتصادي كشور داشت تا جايي كه ظرف سه دهه توانست جهش خوبي در عرصه‌هاي تعليم و تربيت و چه در عرضه صنعت، كشاورزي و تجارت ايجاد كند و كارنامه درخشاني از خود برجاي گذارد و موفقيت‌هاي بزرگي را به دست آورد. با نگاهي به عملكرد دانشگاه آزاد اسلامي مي‌توان گفت هيچ مركز و وزارتخانه‌اي نتوانست به اندازه دانشگاه آزاد اسلامي در اشتغالزايي جوانان مثمر ثمر واقع شود و سيل عظيمي از جوانان را جذب بازار كار كرد. در اين باره با صادق زيباكلام به گفت‌وگو نشستيم.
آقاي زيباكلام! در يك نگاه كلي نقش دانشگاه آزاد اسلامي را در روند توسعه چگونه ارزيابي مي‌كنيد؟
اگر به توسعه يك نگاه كلان داشته باشيم و توسعه را با ويژگي‌هايي كه امروز در جوامع مدرن به‌عنوان توسعه پايدار توصيف مي‌شود از ويژگي‌هاي توسعه پايدار بدانيم، مي‌توان گفت توسعه پايدار در حقيقت همان نقشي (كار ويژه‌اي) است كه دانشگاه آزاد اسلامي در جامعه ما پيدا كرده است. يكي از ابعاد مهم دانشگاه آزاد اسلامي بعد از پيروزي انقلاب اسلامي اين بود كه تا قبل از تاسيس دانشگاه آزاد اسلامي اساسا تحصيلات عاليه در كشور ما به اقشار و لايه‌هاي مرفه‌تر جامعه منحصر و محدود مي‌شد. البته كساني هم كه متعلق به خانواده‌هاي فقير و جزو مناطق دور كشور بودند و در كنكور دانشگاه آزاد اسلامي، پلي‌تكنيك و شهيد بهشتي قبول شدند، استثنا بودند. درواقع تحصيلات عاليه تا قبل از دانشگاه آزاد اسلامي امري بود كه حدود 80 درصد از كساني كه وارد تحصيلات عاليه در داخل و خارج از كشور مي‌شدند، متعلق به خانواده‌هاي متوسط رو به بالا بود. اما دانشگاه آزاد اسلامي از اين بابت يك تحول بسيار بزرگ در جامعه ايران به وجود آورد و آن اين بود كه تحصيلات عاليه را از انحصار طبقات مرفه جامعه خارج كرد.
چند درصد از دانشجويان كشور كه تحصيلات عاليه را به خوبي پشت سر گذاشتند در دانشگاه آزاد اسلامي تحصيل كردند؟
امروز كه 32 سال از انقلاب گذشته، نزديك سه ميليون دانشجويي كه در دانشگاه‌هاي كشور تحصيل مي‌كنند در حدود 60 تا 70 درصد از آنها در دانشگاه آزاد اسلامي تحصيل مي‌كنند. نكته جالب اين است وقتي بررسي مي‌كنيم درمي‌يابيم اين تعداد دانشجو عملا توانستند تحصيلات عاليه را به خوبي پشت سر بگذارند. اين بدان معناست كه اين سه ميليون نفر به هيچ‌وجه جزو طبقات مرفه جامعه نبودند. چراكه بسياري از كساني كه در دانشگاه آزاد اسلامي به‌ويژه نقاط دورافتاده تحصيل كردند متعلق به اقشار كم‌درآمد جامعه بودند. اينها همگي مهم‌ترين تحولاتي بودند كه دانشگاه آزاد اسلامي توانست در جامعه ما به وجود آورد.
دانشگاه آزاد اسلامي نه‌تنها در بعد اقتصادي نقش بسزايي ايفا كرد كه توانست در تحصيلات عاليه را روي بسياري از خانواده‌هاي كم‌درآمد جامعه باز كند.
توسعه واحدهاي دانشگاهي در نقاط دور و نزديك از ديگر اقدامات دانشگاه آزاد اسلامي بود؛ در اين زمينه تا چه ميزان موفق بود و اين مساله چه مزيت‌هايي براي جوانان داشت؟
در عين حال تحول مهم ديگري كه دانشگاه آزاد اسلامي توانست به وجود آورد اين بود كه قبل از به وجود آمدن دانشگاه آزاد اسلامي، تحصيلات عاليه تنها در تهران يا حداقل در مراكز استان‌هايي چون تبريز، يزد، شيراز، كرمان و اصفهان بود. اما دانشگاه آزاد اسلامي واحدهاي اين دانشگاه را در چهار گوشه شهر گسترش داد. به عبارت ديگر خانواده‌هايي كه در زابل، چابهار، خرمشهر، مرز بازرگان و... هستند ديگر مجبور نيستند فرزندان خود را به مراكز استان‌ها براي تحصيلات عاليه بفرستند. چراكه دانشگاه آزاد اسلامي توانست واحدهاي تحصيلات عاليه را در شهرستان‌هاي كوچك‌تر توسعه دهد. درواقع دانشگاه آزاد اسلامي باعث شد جوانان به جاي اينكه براي تحصيل از محل سكونت خود به استان‌هاي بزرگ بروند در همان مناطق خود تحصيل كنند.
آقاي زيباكلام! تا پيش از تاسيس دانشگاه آزاد اسلامي كارمندان و شاغلان با مشكلات زيادي براي ادامه تحصيل دست‌به‌گريبان بودند اما امروز اين مشكلات تا حد زيادي مرتفع شده است. ارزيابي شما از اين مساله چيست؟
امروز بخش قابل توجهي از كارمندان و كساني كه در بخش دولتي و خصوصي در مناطق شهرستان‌هاي كوچك و مناطق دورافتاده كار مي‌كنند و با ديپلم به استخدام درآمدند، در گذشته اگر مي‌خواستند ادامه تحصيل دهند و به مراكز استان‌ها بروند عملا امكان‌پذير نبود چراكه بايد كارشان را رها مي‌كردند. اما با دانشگاه آزاد اسلامي توسعه در نقاط محروم، شرايط را به‌گونه‌اي براي كارمندان فراهم كرد تا آنها نيز در شهرستان‌هاي خود به تحصيلات عاليه بپردازند. درواقع با اين اقدام خوب دانشگاه آزاد اسلامي، كارمندان مي‌توانستند در محل زندگي خود تحصيل كنند و بتوانند به شغل خود نيز ادامه دهند. حال برخي از اساتيد و اعضاي هيات علمي نيز به‌صورت پروازي از شهرستان‌هاي همجوار آن استان مي‌رفتند و تدريس مي‌كردند و بعد از آن نيز به محل زندگي خود برمي‌گشتند. اين تنها اختصاص به كارمندان نداشت چراكه دانشگاه آزاد اسلامي توانست روياهاي سيل عظيمي از كساني كه از بد حادثه نتوانستند درس بخوانند را به واقعيت تبديل كند.
نقش دانشگاه آزاد اسلامي در تحصيلات دختران و زنان جامعه را چگونه ارزيابي مي‌كنيد؟
درواقع دانشگاه آزاد اسلامي شرايطي را فراهم كرد تا بسياري از دختران و زناني كه در جامعه سنتي حاكم بر ايران نمي‌تواستند تحصيل كنند، به تحصيلات عاليه خود ادامه دهند. توسعه دانشگاه آزاد اسلامي در نقاط دور و نزديك باعث شد تا دختران و زناني كه امكان ادامه تحصيل نداشتند، در شهرستان محل سكونت خود تحصيل كنند. تا پيش از توسعه دانشگاه آزاد اسلامي اين دسته از افراد مجبور بودند براي ادامه تحصيل 300 تا 500 كيلومتر مسافت طي كنند تا به شهرستان‌هاي ديگر براي تحصيل دسترسي پيدا كنند و اين مساله عملا به دليل ساختار اجتماعي سنتي امكان‌پذير نبود. علاوه‌بر اين آنها بايد شب را در شهرستان مورد نظر مي‌ماندند كه به دليل بافت سنتي جامعه امكان‌پذير نبود اما با توسعه دانشگاه آزاد اسلامي در شهرستان‌هاي كوچك، ميليون‌ها دختر و زن توانستند به تحصيلات خود ادامه دهند و ديگر مجبور نبودند به شهرستان‌هاي ديگر براي ادامه تحصيل بروند.
دانشگاه آزاد اسلامي در تحقق اهداف خود براي اشتغالزايي تا چه ميزان موفق بود؟
تحول ديگر دانشگاه آزاد اسلامي اين بود كه طبق آمار دانشگاه آزاد اسلامي مهم‌ترين و بالاترين رقم اشتغال را بعد از انقلاب در كشور فراهم كرد. درواقع هيچ دستگاهي را نمي‌توان پيدا كرد كه به اندازه دانشگاه آزاد اسلامي شغل ايجاد كرده باشد. علاوه‌بر اين دانشگاه آزاد اسلامي در استان‌هاي معمولي و شهرستان‌هاي استان‌ها، واحدهايش را توسعه داد و براي تعداد زيادي از جوانان شغل ايجاد كرد. حال طبق شواهد موجود افراد در حد ليسانس، ديپلم و زيرديپلم در واحدهاي دانشگاه آزاد اسلامي مشغول به كار شدند و اين مساله نقش بسزايي در كاهش نرخ بيكاري در كشور داشت. سيل عظيمي از فارغ‌التحصيلان در مقطع كارشناسي‌ارشد و دكترا در واحدهاي دانشگاه آزاد اسلامي كار مي‌كنند. بنابراين از بابت ايجاد اشتغال هيچ نهاد دولتي حتي وزاتخانه‌هاي آموزش و پرورش و بهداشت و درمان را كه جزو بزرگ‌ترين وزارتخانه‌ها به حساب مي‌آيند، را نمي‌توان يافت كه از نظر اشتغال به گرد پاي دانشگاه آزاد اسلامي برسند.
به جز اشتغال، دانشگاه آزاد اسلامي چه تاثير ديگري در توسعه اقتصادي داشت؟
درواقع مي‌توان گفت دانشگاه آزاد اسلامي نه‌تنها در ايجاد اشتغال بلكه در بخش‌هاي ديگر اقتصاد كشور نيز بسيار مثمر ثمر بود. بعد مهم ديگر دانشگاه آزاد اسلامي در جهش اقتصادي كشور بود چراكه دانشگاه آزاد اسلامي ظرف سه دهه توانست جهش خوبي در عرصه‌هاي تعليم و تربيت و چه در عرصه صنعت، كشاورزي و تجارت ايجاد كند چراكه براي دستيابي به اين مهم نياز به تخصص‌هاي گوناگون بود كه تنها از عهده دانشگاه آزاد اسلامي بيرون آمد. با نگاهي به آمار مي‌توان دريافت كه در وزارت صنايع و معادن كشور، بانك‌ها، آموزش و پرورش، بهداشت و درمان، خيلي از فارغ‌التحصيلان دانشگاه آزاد اسلامي به‌عنوان متخصص وارد بخش‌هاي خصوصي و صنايع مختلف شدند. اين مساله نيز در نوبه خود از ديگر ويژگي‌هاي مثبت دانشگاه آزاد اسلامي بود و در اين بخش نقش دانشگاه آزاد اسلامي قابل توجه است. متاسفانه امروز خيلي‌ها نمي‌خواهند دستاوردهاي دانشگاه را ببينند بنابراين آن را به بهانه‌هاي مختلف زير سئوال مي‌برند. در حالي كه شواهد گوياي اين واقعيت است كه دانشگاه آزاد اسلامي از تمام جهات نقش بسزايي برجاي گذاشت.
به نظر شما ارتقاي سطح كيفيت دانشگاه آزاد اسلامي علت تحقق اهداف اين واحد دانشگاهي نبود؟
به نكته خوبي اشاره كرديد. نكته جالب ديگر اين است که خيلي از دانشجوياني كه مقطع كارشناسي خود را در دانشگاه آزاد اسلامي گذرانده‌اند، در مقاطع كارشناسي‌ارشد در دانشگاه‌هاي سراسري ادامه تحصيل داده‌اند. اين مساله نشان‌دهنده سطح كيفيت مطلوب دانشگاه آزاد اسلامي بوده است.
سطح علمي دانشگاه آزاد اسلامي را چگونه ارزيابي مي‌كنيد؟
آنچه در دانشگاه اهميت دارد كامپيوتر و كتابخانه و اين مسائل نيست. با اين تفاصيل مي‌توان گفت اگر دانشگاه آزاد اسلامي از دانشگاه‌هاي دولتي جلوتر نيست در اين زمينه‌ها عقب‌تر نيست. آنچه در اين ميان اهميت دارد اعضاي هيات‌علمي و اساتيد است. بنابراين دانشگاه آزاد اسلامي هيچ چيز از دانشگاه‌هاي دولتي كم ندارد. چراكه بسياري از اساتيد دانشگاه آزاد اسلامي، اساتيد دانشگاه‌هاي دولتي هستند كه به استخدام دانشگاه آزاد اسلامي درآمده‌اند. اين اتفاق در واحدهاي كوچك‌تر كه واحد سراسري ندارد به مراتب بيشتر است. اين اساتيد همان اساتيد دانشگاه‌هاي دولتي‌اند كه به‌صورت پروازي و ميهمان به شهرستان‌هاي كوچك آمده‌اند و به تدريس دانشجويان مي‌پردازند. در مجموع بخش قابل‌توجهي از اعضاي هيات علمي دانشگاه آزاد اسلامي همان اساتيد دانشگاه‌هاي سراسري هستند. بنابراين با اين نگاه تفاوت بنيادي‌اي از نظر علمي بين دانشگاه‌هاي آزاد و سراسري نيست. در مجموع كمتر نهادي را مي‌توان يافت كه به اندازه دانشگاه آزاد اسلامي از نظر فرهنگي، اجتماعي، اقتصادي و سياسي در توسعه كشور نقش داشته باشد. خوشبختانه با توجه به اينكه طي چند سال اخير به دلايل مختلف عده‌اي سعي كرده‌اند دانشگاه آزاد اسلامي را بي‌اعتبار كنند اما به موفقيت نائل نشدند. دانشگاه آزاد اسلامي علي‌رغم تلاش‌هاي اين چهره‌هاي شناخته‌شده، توانست خدمات خوبي در عرصه‌هاي مختلف برجاي گذارد.
عملكرد دانشگاه آزاد اسلامي را در درآمدزايي چطور مي‌بينيد؟
به نكته خوبي اشاره كرديد. چراكه درآمدزايي دانشگاه آزاد اسلامي مثل ديگر ويژگي‌هاي مثبتش بسيار مورد توجه بوده است. بنابراين بايد به نقش غيرمستقيم درآمدزايي دانشگاه آزاد اسلامي بيشتر توجه كنيم.
در اقتصاد بحثي به نام توليد ناخالص ملي داريم؛ به عبارت ديگر هر چيزي كه از نظر اقتصادي توليد به حساب بيايد؛ مقصود همان سيمان و صنعت نيست بلكه در توليد ناخالص ملي عناصر ديگري را در اقتصاد در نظر مي‌گيرند. به‌عنوان مثال يك پزشك، كارمند، دبير و... همگي درآمدي كه ايجاد مي‌كنند بخشي از توليد ناخالص ملي است كه اگر اندازه‌گيري شود مي‌توان دريافت دانشگاه آزاد اسلامي ظرف سه دهه گذشته چه تعداد پزشك، دبير، دندانپزشك و... تربيت كرده و درآمدي كه اين گروه ايجاد كرده‌اند درصد آن را در توليد ناخالص ملي بگيريد متوجه مي‌شويد سخني به اغراق نرفته ضمن اينكه دانشگاه آزاد اسلامي يكي از بيشترين سهم‌ها را در توليد ناخالص ملي داشته است.