برآوردها نشان می‌دهد سال ۱۴۱۵ جمعیت سالمندان ایران با رشد ۱۱۴ درصدی به بیش از ۱۰ میلیون نفر می‌رسد. این یعنی ۱۱ درصد جمعیت کشور در آن زمان بالای ۶۵ سال سن خواهند داشت. هر چند آن زمان هم همچنان ایران، کشور جوانی قلمداد می‌شود، اما وضعیت، کاملا متفاوت با اکنون است که هنوز به طور کامل پنجره جمعیتی بسته نشده است. اکنون که قاعدتا نسبت شاغلان به افراد غیر شاغل نسبت مناسبی باید باشد، به استناد گزارش‌های مرکز آمار بیش از ۶۰۰ هزار سالمند مشغول به کار هستند. این رقم طبیعتا تعداد سالمندان شاغل رسمی و آشکار را نشان می‌دهد. بررسی‌ها نشان می‌دهد شمار بیشتری از سالمندان جای بازنشستگی کار می‌کنند و قوانینی مثل منع به کارگیری بازنشستگان جای اینکه باعث شده باشد کار سالمندان کم شود، فعالیت شغلی آنها را پنهان کرده است. این فقط سالمندانی که مستمری بازنشستگی ندارند نیستند که کار می‌کنند، بلکه حقوق کم بازنشستگان منجر به کار کردن مستمری بگیران هم شده است؛ چیزی که کارفرمایان هم از آن استقبال می‌کنند، چون به کارگیری یک بازنشسته‌ هزینه‌های کمتری برای آنها دارد.

چنگیز اصلانی (فعال کارگری و دبیر اجرایی خانه کارگر همدان) می‌گوید: کار سالمندان قبلا هم وجود داشت. قبل انقلاب شرکت‌های زیادی بودند که مثلا از میان بازنشستگان نظامی کسانی را به استخدام درمی‌آوردند و مسئول انتظامات می‌کردند. باور کارخانه داران این بود که چنین افرادی قاطعیت دارند. در واقع بیشتر برای استفاده از توانایی و تجربه آنها، این افراد را به کار می‌گرفتند.

بازنشسته‌ای که کمتر از سه میلیون تومان حقوق می‌گیرد، مجبور است برای تامین مخارج خود کار کند. این اتفاق به سوءاستفاده برخی از کارفرمایان منجر شده. آنها که می‌دانند بازنشستگان نیازمند کار هستند، آنها را با حقوق کمتری به کار می‌گیرند و در موارد دیگری مثل پرداخت حق بیمه، حق اولاد و... هم سود می‌کنند

او ادامه می‌دهد: هر چند قاعدتا بازنشستگان و سالمندانی هستند که اکنون هم به دلیل تجربه و کارآمدی استخدام می‌شوند، اما واقعیت این است که بیش از کارآمدی، نیاز مالی بازنشستگان دلیل به کارگیری آنهاست. اکنون بازنشستگانی را می‌بینیم که به رغم ناتوانی جسمی کار می‌کنند تا درآمد بیشتری داشته باشند، خرج و دخلشان جور در بیاید و شرمنده خانواده نباشند.

پیامدهای کار سالمندان

این فعال کارگری با بیان اینکه به کارگیری سالمندان در همه حوزه‌ها اتفاق می‌افتد، تصریح می‌کند: چه بخش خصوصی، چه بخش نیمه دولتی، یعنی مثل بانک‌هایی که هر چند دولتی نیستند، اما ضوابطی شبیه دولتی‌ها دارند و چه حتی بخش دولتی از سالمندان برای کار استفاده می‌کنند و این اتفاق حداقل سه پیامد مهم دارد.

او ادامه می‌دهد: پیامد نخست این است که کار سالمندان جای اشتغال ده‌ها هزار جوان را اشغال کرده است. نکته دوم این است که با کار سالمندان عملا قانون نوسازی صنایع زیر سوال رفته است. قانون نوسازی برای افزایش بهره‌وری و نو کردن صنایع اجرا شد. بر اساس این قانون بود که کارخانه‌های واقع در شهرها ترغیب شدند به شهرک‌های صنعتی بروند، ساختمان و ماشین‌آلات خود را نو کنند و از نیروهای جدید بهره ببرند. حتی سابقه ارفاقی برای بازنشسته کردن افراد میان سال و به کارگیری جوانان در نظر گرفته شد، اما حالا کار سالمندان باعث عدم‌ تحقق اهداف این قانون شده است.

اصلانی سومین پیامد کار بازنشستگان و سالمندان را فشار بر تامین اجتماعی می‌داند.

فهرست بیمه‌ای روز به روز کوچک‌تر می‌شود

او توضیح می‌دهد: قوانینی که برای بازنشستگی زودهنگام تدوین و اجرا شد، در واقع به منظور به کارگیری جوانان بود، اما با کار بازنشستگان، جوانان از بازار کار کنار زده می‌شوند و فهرست‌های بیمه‌ای هم روز به روز کوچکتر می‌شود.

به گفته دبیر اجرایی خانه کارگر همدان زمانی چندین کارخانه‌ در همدان فعالیت می‌کردند که همگی تعداد بالایی کارگر داشتند. حالا وقتی فهرست‌های بیمه‌ای آنها را می‌بینیم مشاهده می‌کنیم که تعداد کارگران شان کمتر از ۲۰۰ یا حتی ۱۰۰ نفر اعلام شده‌اند. این نیست که واقعا تعداد کارگران کم شده باشد، بلکه استفاده از بازنشستگان باعث شده در فهرست بیمه‌ای افراد کمتری حضور داشته باشند. بر این اساس تامین اجتماعی جای دریافت حق بیمه، فقط پرداخت کننده مستمری شده است.

سوءاستفاده کارفرمایان از سالمندان

او با بیان اینکه با لشکر بازنشستگان بیکار مواجه هستیم، عنوان می‌کند: همانطور که عنوان شد نیاز مالی باعث تقاضای کار بازنشستگان شده است. بازنشسته‌ای که کمتر از سه میلیون تومان حقوق می‌گیرد، مجبور است برای تامین مخارج خود کار کند. این اتفاق به سوءاستفاده برخی از کارفرمایان منجر شده. آنها که می‌دانند بازنشستگان نیازمند کار هستند، آنها را با حقوق کمتری به کار می‌گیرند و در موارد دیگری مثل پرداخت حق بیمه، حق اولاد و... هم سود می‌کنند.

اکنون بازنشستگانی را می‌بینیم که به رغم ناتوانی جسمی کار می‌کنند تا درآمد بیشتری داشته باشند، خرج و دخلشان جور در بیاید و شرمنده بچه‌ها و نوه هایشان نباشند

اصلانی با تاکید بر اینکه فقر، حقوق کم، تورم و فشار معیشتی دلیل کار کردن در سالمندی است، می‌گوید: همه سالمندان دوست دارند بعد سال‌ها کار استراحت کنند، در پارک قدم بزنند، کتاب بخوانند، ورزش و تفریح کنند و... اما این افراد که آبرومند هم هستند، وقتی می‌بینند مستمری بازنشستگی جوابگوی نیازها نیست، مجبورند کار کنند و چه بسا در مشاغلی فعالیت می‌کنند که متناسب با شغل قبلی و جایگاه آنها نیست. با بهبود شرایط سالمندان باید زمینه یک سالمندی با کیفیت را فراهم کرد و از طرف دیگر، جا را برای کار جوانان باز کرد. شرایط فعلی باعث می‌شود هم سالمندان و هم جوانان جویای کار، مورد سوءاستفاده قرار گیرند.