کارگران شهری که بیشتر در زمره کارگران خدماتی قرار می‌گیرند، در اکثر موارد در دوره کرونا نه تنها تعطیلی یا دورکاری نداشته‌اند بلکه حتی در روزهای اوج این اپیدمی مجبور به کار بوده‌اند؛ بی‌آنکه خودشان چنین چیزی را انتخاب کرده باشند.
اکنون بیش از ۸ ماه از ورود ویروس کرونا و اثرات و تلفات آن بر اقتصاد کشور می‌گذرد. با فراگیر شدن موج کرونا در کشور، تعطیلی یا دورکاری در بیشتر مشاغل دولتی و غیردولتی در اکثر شهرها به روال معمول کاری بدل شده است. با این حال این تعطیلی یا دورکاری کمتر شامل کارگران شده است؛ حتی در بخش‌هایی از طبقه کارگر ایران، این تعطیلی هرگز رخ نداده است.
کارگران شهری که بیشتر در زمره کارگران خدماتی قرار می‌گیرند، در اکثر موارد در دوره کرونا نه تنها تعطیلی یا دورکاری نداشته‌اند بلکه حتی در بدترین نقاط اوج این اپیدمی نیز، مشغول کار بوده‌اند؛ بی‌آنکه خودشان چنین چیزی را انتخاب کرده باشند.
بی‌دفاع علیه کرونا
کارگران خدماتی شهرداری مهمترین نیروهای کار در شهرهای جدید هستند. این کارگران در بیشتر شب‌ها و نیمه شب‌ها تا سپیده صبح که همه ما در خواب هستیم، در حال جاروکردن معابر شهری، جمع‌آوری پسماندها و دیگر مواد اضافی و مصرفی مردم از کوچه‌ها و خیابان‌ها هستند.
وضعیت شغلی کارگران شهرداری‌ها نیز به گونه‌ای نیست که بتوانند دورکاری کنند. از سوی دیگر، مسئله بهداشت شهری و پاکسازی شهر از هرگونه آلودگی، حتی در شرایط عادی نیز اهمیت بسیار زیادی دارد و این موضوع در دوره کرونا و لزوم رعایت بهداشت و سلامت در فضای شهری اهمیت دوچندانی یافته است. این در حالی است که به دلیل تماس این کارگران با مواد مختلف و رفت و آمد زیاد در کوچه‌ها و خیابان‌های شهر، امکان ابتلای آنها به کرونا شدیدا افزایش یافته است.
حسین حبیبی (عضو هیات مدیره کانونی عالی شوراهای اسلامی کار کشور) می‌گوید: «اگر کارگران شهرداری مبتلا به کرونا شوند، طبق مواد 15و 30 قانون کار می‌توانند در زمان درمان خود از بیمه بیکاری نیز استفاده کنند.»
در همین‌باره، حمید چوبینه (مدیرعامل شرکت شهر سالم شهرداری تهران) در خصوص میزان ابتلای کارگران شهرداری تهران به کرونا می‌گوید: تاکنون دو هزار نفر از کارگران شهرداری به کرونا مبتلا شده‌اند. او در عین حال گفته است که از میزان مرگ و میر این کارگران بی‌اطلاع است. چوبینه در آخرین اظهارت خود، از عدم تخصیص سهمیه واکسن آنفولانزا به کارگران شهرداری از سوی مقامات و مسئولان دولتی انتقاد کرده است.
عدم تخصیص واکسن آنفولانزا به کارگران شهری، در حالی صورت گرفته که لایه‌های مختلف کارگران شهری، در معرض بیشترین خطر ابتلای به کرونا قرار دارند؛ از کارگران مترو گرفته تا کارگران پسماند، بازیافت و فاضلاب شهری و دیگر لایه‌ها، همگی بدون هیچ دفاعی، هر روز در حال مبارزه با کرونا هستند.
از قرار معلوم دولت‌های مختلف پس از شیوع کرونا، برای کارگران شهرداری و خدمات شهری، ارتقای دستمزد و نیز خدمات ویژه بهداشتی و مراقبتی و حمایتی در نظر گرفته‌اند؛ چراکه این کارگران نقش اصلی را در حفظ بهداشت و سلامت شهری و زندگی مردم ایفا می‌کنند و اغلب حتی در زمان قرنطینه یا تعطیلی مشاغل، مجبور به حضور در خیابان‌های شهر، تماس با انواع و اقسام مواد و پسماندهای شهری و ارتباط با مردم هستند؛ همین امر هم امکان ابتلای آنان را به ویروس کرونا و نیز بسیاری از امراض خطرناک دیگر را چندین برابر یک شهروند عادی می‌کند.
به دلیل این سختی و مرارت شغلی، بسیاری از کشورها برای کارگران خدماتی، دستمزد و خدمات حمایتی و بهداشتی فزاینده‌ای را در نظر می‌گیرند تا نوعی سپاسگذاری اجتماعی را در حق این کارگران که از جان مایه می‌گذارند، انجام دهند. با این حال، هنوز ما برای این کارگران تمهیدات حمایتی و بهداشتی و درمانی خاصی در نظر نگرفته‌ایم و کماکان برخی از آنها از ساده‌ترین خدمات بهداشتی و درمانی محروم هستند.
وضعیت شغلی: بی‌ثبات و ناامن
اما مشکلات کارگران شهرداری‌ها فقط معطوف به دوره کرونا نیست، هرچند در دوره پاندمی کرونا، مشکلات این کارگران مضاعف شده است. به همین منظور کافی‌ست مروری داشته باشیم بر وضعیت کارگران شهرداری تبریز تا شهرداری اصفهان، خرمشهر و خوزستان و بسیاری از نقاط و شهرهای دیگر که بارها نسبت به عدم پرداخت حقوق معوقه خود دست به اعتراض زده‌اند. اما مشکل این کارگران چیست؟
حسین حبیبی می‌گوید: «اکثر کارگران شهرداری از طریق شرکت‌های پیمانکاری خدماتی برای شهرداری مشغول به کار هستند و این موضوع، مسائل و مشکلات بسیاری را برای این کارگران آفریده است.»
کاظم فرج اللهی (کارشناس کار و فعال مستقل کارگری) نیز می‌گوید: «متاسفانه اکثر کارگرانی که در شهرداری‌ها مشغول به کار هستند، به شکل مستقیم در قراداد شهرداری‌ها نیستند. این کارگران معمولا از طریق شرکت‌های پیمانکاری برای انجام خدمات شهری مشغول به انجام کار شده‌اند. از آنجا که این شرکت‌های پیمانکاری به شکل با واسطه به مسئولان خود شهرداری وصل هستند، این کارگران هیچ نقطه اتکایی برای پیگیری مطالبات خود ندارند. در اکثر موارد حتی حداقل‌های قانونی و دستمزدی نیز به این کارگران پرداخت نمی‌شود یا با تاخیرهای بسیار زیاد مواجه می‌شوند.»
افشین حبیب زاده (عضو شورای شهر تهران) در خصوص مشکلات کارگران شهرداری‌ها می‌گوید: «یکی از مشکلاتی که در شهرداری با آن مواجه هستیم، عدم نظارت کافی و رسیدگی لازم به مشکلات کارگران پیمانکاران طرف قرارداد با شهرداری است که عمده‌ترین مشکل در این حوزه، عدم توجه به قانون کار در زمان تنظیم قرارداد کار است.»
آن‌گونه که کارگران و نمایندگان آنها می‌گویند مشکل اصلی کارگران شهری مربوط به شرکت‌های پیمانکاری طرف قرارداد با شهرداری است که در موارد بسیار، دستمزد کارگران را نمی‌پردازند یا با تاخیر چندماهه می‌پردازند یا در پرداخت دستمزد کارگران، مفاد و موادی قانونی از قبیل حق مسکن، بن کارگری، هزینه خواروبار، حق اولاد و نظایر آن را پرداخت نمی‌کنند. در واقع تضییع حقوق کارگران، به یک رویه رسمی و رایج توسط شرکت‌های پیمانکاری تبدیل شده است.
این کارگران در اکثر موارد، حتی تشکل‌های کارگری رسمی در قانون کار یعنی نماینده کارگری، انجمن صنفی یا شورای اسلامی کار نیز ندارند. سال‌ها قبل کارگران شهرداری از طریق یک اتحادیه کارگری مطالبات خود را پیگیری می‌کردند که هم اکنون از داشتن آن اتحادیه نیز محرومند؛ یعنی هیچ تشکل مشخصی برای پیگیری مطالبات خود ندارند.
علاوه بر این؛ کارگران شهری مجبورند هر روز با وسایل حمل و نقل عمومی و در تماس با عموم مردم به کار بپردازند یا به محل کارشان رفت و آمد کنند. کاظم فرج اللهی (فعال کارگری) در خصوص رفت و آمد این کارگران و امکان ابتلا به کرونا می‌گوید: «شانس ابتلای این کارگران به کرونا و سایر بیماری‌ها به دلیل استفاده از وسایل حمل و نقل عمومی و تماس مدام با مردم، بسیار زیاد است. با این حال هنوز هیچ آماری از میزان ابتلا و مرگ و میر آنها منتشر نشده است. و هیچگونه خدمات درمانی و حمایتی خاصی نیز به آنها تعلق نگرفته است.»
مطالبه کارگران: لغو شرکت‌های پیمانکاری و ارائه خدمات بهداشتی برای مقابله با کرونا
براساس صحبت‌های فعالان کارگری و کارشناسان شهری می‌توان گفت هم‌اکنون و در دوره کرونا، کارگران شهرداری دو مشکل اصلی دارند: نخست مشکلی عام و بلندمدت یعنی بی‌ثابتی و ناامنی دامنه‌دار شغلی آنها که در چند سال اخیر و با تداوم برون‌سپاری‌ها و گسترش شرکت‌های پیمانکاری، تشدید یافته است. دوم مشکلی خاص که مربوط به دوره کروناست؛ یعنی بی‌توجهی و غفلت از شرایط بهداشتی و درمانی این کارگران.
در شرایطی که کارگران شهری از تشکل‌های چندانی برای پیگیری حقوق خود مبنی بر ثبات و امنیت شغلی از یکسو و لزوم تامین بهداشت و درمان شغلی از سوی دیگر محرومند، به نظر می‌رسد شرایط برای تشدید و وخامت اوضاع این کارگران و نیز تشدید کرونا در کشور مهیاست. به همه این دلایل، دولت و وزارت کار و دیگر نهادهای اقتصادی، حمایتی و بیمه‌ای کشور، باید هرچه سریعتر به خواست‌ها و نیازهای ابتدایی این کارگران توجه کنند. در غیر این صورت، خسارات این بی‌توجهی و غلفت، جامعه را فراخواهد گرفت.