طی چندسال اخیر شاهد حضور نسبتا گسترده برخی سلبریتی‌ها در دنیای تبلیغات هستیم، از تبلیغ پکیج رفع سفیدی مو گرفته تا حوزه ساخت و ساز؛ اتفاقی که بی‌شک می‌تواند بر دیدگاه مخاطبان به ویژه طرفدارانشان درباره آن کالا یا خدمات تاثیرگذار باشد، در این میان این پرسش مطرح است که آیا حضور چهره‌های ورزشی و هنری در تبلیغ یک محصول، مسئولیت و بارحقوقی را هم متوجه آنها می‌کند و یه بیان دیگر آیا تبلیغات بعضا غیرواقعی و اغراق آمیز این چهره ها علاوه بر صاحبان اصلی کالا یا خدمات، برای آنها نیز بار حقوقی دارد؟.

علی نجفی توانا در گفت و گو با ایسنا، در این باره اظهار کرد: به ویژه پس از شیوع بیماری کرونا و کاهش مراجعه مستقیم به فروشگاه ها، عرضه کنندگان کالا و خدمات عمدتا از طریق فضای مجازی یا رسانه های دیداری و شنیداری اقدام به مبادرت کالا یا تبلیغ مشخصات آن می کنند.

وی ادامه داد: در بسیاری از موارد تبلیغات کالا و خدمات متاسفانه برخی به علت بی توجهی، بی دقتی یا عدم آشنایی، خریداران با پدیده کلاهبرداری مواجه می شوند. پرونده های انتظامی و قضایی متعددی در این رابطه شکل گرفته است.

این جرم شناس گفت: نکته قابل توجه در بحث خرید کالا یا ابزار از طریق فضای مجازی یا ارایه اوصاف و مشخصات آن ها در این فضا ها، متاسفانه در کشور به دلیل عدم فرهنگ‌سازی با چالش های قابل توجهی مواجه بوده و با وجود تاکید نیروهای انتظامی و برخی متصدیان نظم و امنیت جامعه کماکان روند فریب خوردن مصرف کنندگان و مشتریان ادامه دارد.

وی اظهار کرد: اگر بخواهیم موضوع را در چارچوب قوانین موضوعی کشور اعم از قانون جرایم رایانه ای، یا قوانین کیفری در برخورد با بزهکاری های سنتی از جمله کلاهبرداری مورد ارزیابی قرار دهیم، با چند نکته ظریف مواجه می شویم.

نجفی توانا ادامه داد: اولین مشکل و چالش عدم نظارت در صحت و درستی اطلاعات ارایه شده در خصوص یک کالا یا خدمات در فضای مجازی و رسانه های دیداری و شنیداری است، به گونه ای که در خصوص مواد تقویت کننده یا رشد کننده مو، کرم های صورت، یا سایر محصولات که عمدتا توسط رسانه های شنیداری و دیداری خارجی و داخلی مطرح می شود، مشکل عمده این است که آن اشخاصی که مجوز چنین تبلیغاتی را صادر می کنند گواهی و جواز مربوط به درستی کالا و انطباق اوصاف مطرح شده در فضای مجازی با کالای مورد عرضه را درخواست نمی کنند در نتیجه بدون محدودیت و کنترل مطالبی ارایه می شود که بعضاً با واقعیت منطبق نیستند.

نجفی توانا افزود: در رابطه با این نوع اقدامات با چند ایفاگر نقش مواجه هستیم. اولین نقش آفرین شخصیت حقیقی یا حقوقی است که کالا را تولید می کند و قطعا در صورت تقلبی بودن آن مسئولیت کیفری مستقیم دارد. دومین نقش آفرین و مسئول این اقدامات اشخاص حقیقی و حقوقی هستند که تبلیغ را سازماندهی می کنند و با استفاده از ادبیات، لوگو ها و توصیفات خاصی کالا را برای عرضه آماده می کنند، این گروه هم مسئولیت دارند اما مسئولیتشان نسبت به گروه اول کمتر است چرا که ممکن است به آن ها گفته شده باشد که اطلاعات درست است و یک شرکت تبلیغاتی درباره صحت و سقم اطلاعات ارایه شده مسئولیتی ندارد چون مسئولیت با آن عرضه کننده کالا است.

این جرم شناس گفت: نقش آفرین دیگر شخصی است که به عنوان سلبریتی، هنرپیشه، ورزشکار یا .. کالا و خدمات را تبلیغ می کند و مدعی می شود که این کالا با این اوصاف دارای ویژگی ها و اثربخشی های خاصی است، در اینجا باید بین دو نوع تبلیغ کننده تفاوت قایل شویم، یکی شخصی است که اظهار می کند کالا یا خدماتی که ارایه می شود اوصافی را دارد چرا که شرکت عرضه کننده آن ادبیاتی را مشخص کرده است تا تبلیغ کننده همان را ارایه کند؛ اما گروه دیگری هستند که ادعا می کنند از این کالا و خدمات استفاده کردند و اثرات مثبت آن را دیده اند. دیده شده که برخی از هنرپیشگان، ورزشکاران و سلبریتی ها در خصوص رنگ مو، ماده تقویت کننده موی سر و ... مطالبی را ارایه کرده و مدعی شده اند که خودشان پس از استفاده اثرات مثبت آن را دیده اند.

وی ادامه داد: گروه دوم دارای مسئولیت کیفری هستند و در صورتی که کالا تقلبی باشد و این ها برای فریب افراد این تبلیغات را انجام داده باشند، آن ها هم قابل تعقیب کیفری خواهند بود.

این جرم شناس اظهار کرد: بحث دیگر نیز کانال یا سایت تبلیغ کننده است که باید تحت نظارت یک نهاد مربوط به رسانه باشد. ثانیا باید جواز یا گواهی را ملاحظه و پس از آن منتشر می کرد.

وی ادامه داد: در خصوص رسانه ملی، به ویژه رسانه هایی که با بودجه عمومی کار می کنند این انتظار بوده و هست. اصولا تبلیغ از طریق مجامع موجب تشدید مجازات افرادی است که مرتکب کلاهبرداری می شوند و در قانون مربوط به تشدید مجازات کلاهبرداران این موضوع مورد تایید است و عملا اگر اقدامی را نکند خود رسانه و مدیریت آن قابل تعقیب است. صرف نظر از ابعاد قانونی، این رسانه ها از نظر اخلاق حرفه ای هم مسئولیت دارند و باید برای حفظ اعتبار و اعتماد خود کاری کنند تا اطلاعات ارائه شده موجب فریب دیگران نشود.

وی گفت: در رابطه با نوع دیگری از کلاهبرداری ها می توان از ارایه نوعی کالا در فضای مجازی نام برد که وجه کالای خریداری شده از سوی عرضه کننده دریافت می شود اما به خریدار تحویل داده نمی شود، البته در این زمینه سیستم های نظارتی در داخل کشور با نوعی نظارت از طریق مرکز توسعه تجارت الکترونیک یک نماد اعتماد را معمولا به این عرصه کنندگان اعطا می کنند که پس از شناسایی آن ها اتفاق می افتاد.

نجفی توانا افزود: با افزایش واگیری بیماری کرونا این نوع خرید های الکترونیکی افزایش پیدا کرده اما متاسفانه به جز نصایح و ارایه اطلاعات راه حلی برای پیشگیری از آن پیش بینی نشده است و جرایم رو به افزایش است.

وی ادامه داد: نکته ظریفی که درباره این نوع کلاهبرداری ها باید به آن توجه کنیم این است که قربانی این نوع جرایم از لحاظ روانشناسی دارای ویژگی های هستند که به سرعت شانس اغوا شدنشان زیاد است و در این نوع کلاهبرداری ها نقش منفعلانه اما موثری دارند؛ به عنوان مثال معمولا در جامعه امروز اطلاعات از سوی رسانه ها به حدی ارایه شده که افراد آگاهند برای خرید یک کالا باید فروشنده را شناسایی کند یا فروشنده دارای مرکز جغرافیایی مشخصی باشد یا شیوه تحویل کالا دارای اصول خاصی باشد، مثلا درست آن این است که کالا را مانند اکثر کشور های جهان از طریق پست تحویل بگیریم و پس از دریافت، وجه آن را پرداخت کنیم.

نجفی توانا گفت: برخی متاسفانه قبل از آنکه کالا بدستشان برسد یا قبل از دریافت خدمات وجه را پرداخت می کنند اما نه تنها کالا به دستشان نمی رسد بلکه با رهگیری اطلاعات حساب های بانکی، وجوه آن ها هم ربوده می شود که نوعی کلاهبرداری اینترنتی است؛ ضمن اینکه کلاهبرداری سنتی هم طبق قانون تشدید مجازات کلاهبرداری در این موضوع حاکم خواهد بود.

وی ادامه داد: در مجموع در ارتکاب اینگونه جرایم نقش آفرینی افرادی را ملاحظه می کنیم که هدفشان دریافت وجه، فروش کالا و درآمد زایی بدون این است که کالا یا خدمات ارایه شده با اوصاف بیان شده مطابقت داشته باشد. این امر به ویژه در شبکه های ماهواره ای پیچیده تر وغیر قابل رهگیری و مدیریت است و بسیار فراوان رخ می دهد. توصیه این است که در این موارد صرف نظر از اینکه کالا را پس از تحویل گرفتن پرداخت کنند، آدرس های حقیقی را بررسی کنند و کالای شناخته شده خریداری کنند.

وی در پایان گفت: البته نیروی انتظامی به ویژه در برخورد با صدا و سیما و فضا های داخلی که بعضاً وارد عمل هم شدند، با سلبریتی ها، هنرپیشه ها و افرادی که مدعی هستند کالایی را مصرف کرده و نتیجه بخش بوده است را تعقیب و طبق بخشنامه ای اعلام کند افرادی که می خواهند تبلیغ اینگونه کالا را انجام دهند پیش از احراز صحت و درستی کالا و خدمات، آن را تبلیغ نکنند، یا حداقل گواهی دال بر تعرفه مشخص دریافت کنند، چنین اقداماتی تا حد زیادی از قربانی شدن افراد در کلاهبرداری های مجازی جلوگیری می کند و می تواند نقش موثری داشته باشد.