نویسنده: هارولد رود

برگردان: نوژن اعتضادالسلطنه

گروه جهان تدبیر: فتح الله گولن، رهبر مذهبی و واعظی مسلمان که هم اکنون در منزلی در پنسیلوانیای آمریکا زندگی می کند. مخالفانش او را چهره ای خطرناک و "پدرخوانده" جریان عدالت و توسعه می دانند و معتقدند که در پشت پرده بسیاری از رویدادهای سیاسی ترکیه حضور دارد و از راه دور و از طریق پیروانش که در دستگاه امنیتی ترکیه نفوذ کرده اند اهداف خود را پیش می برد اما موافقانش او را فرد خیری می دانند که 135 مدرسه خیریه را در سرتاسر آمریکا تاسیس کرده است و در سایر کشورهای دنیا نیز در فعالیت های آموزشی شرکت دارد و همواره اقدامات تروریستی را محکوم کرده و خواهان ارائه مدلی "معتدل" از اسلام است. گولن سال ها از متحدان "اردوغان" نخست وزیر کنونی ترکیه بود. با این وجود، روزنامه "نیویورک تایمز" گزارش داده که گول و همراهانش در طرح پرونده فساد مالی وزرای دولت اردوغان نقش داشته اند.

این روزنامه از گولن بعنوان "واعظ مسلمان قدرتمندی" یاد کرده که "شبکه وسیعی از شرکت های تجاری، رسانه ها و مدارس به همراه پلیس و دستگاه قضایی را تحت کنترل دارد." این در حالیست که "گولن" خود نقش داشتن در این ماجرا را تکذیب کرده است.

"هارولد رود" پژوهشگر اندیشکده "گیت استون" در مقاله جدیدی تحت عنوان "ترکیه: آیا شمارش معکوس برای اردوغان آغاز شده است؟" ضمن اشاره به ربشه های اختلاف جریان "فتح الله گولن" با اردوغان و سایر رهبران حزب عدالت و توسعه معتقد است که "گولنیست" ها و "آتاتورکیست" های سکولار که در گذشته دوستان یکدیگر محسوب نمی شدند اینک دست به ائتلافی تاکتیکی بزنند.

تحلیلگر "گیت استون" با اشاره به "شکست" دولت اردوغان در ارائه مدلی که از یک دولت "پاک" که مدعی اش بود می افزاید "رویدادهای سیاسی اخیر در طول دو هفته گذشته نشان داد که "رجب طیب اردوغان" نخست وزیر ترکیه که پیش از این بعنوان سیاستمداری "شکست ناپذیر" یاد می شد اکنون در آستانه "سقوط" قرار گرفته است. او چند روز پیش سفیر آمریکا در آنکارا را تهدید به اخراج از آمریکا کرد. اردوغان مدعی شده بود که سفیر آمریکا به دیپلمات های غربی گفته که "امپراتوری اردوغان و اطرافیان اش در حال فروپاشی است." (1)

نویسنده مقاله در ادامه به سیاست خارجی شکست خورده دولت عدالت و توسعه طی سال های گذشته اشاره می کند و می نویسد "آشکار است که سیاست "به صفر رساندن اختلافات با همسایگان" اردوغان و "احمد داووداوغلو" وزیر امور خارجه ترکیه برای ائتلاف ترکیه با همسایگان عرب سنی مذهب این کشور به شکست انجامیده است. ترکیه هم اکنون با اکثر همسایگان اش اختلاف دارد. به نظر می رسد که گولنیست ها و آتاتورکیست ها که در گذشته دوستان یکدیگر نبودند اکنون با یکدیگر متحد شوند. بعید است که در صورتی که آنان بتوانند قدرت را در ترکیه در دست گیرند بخواهند از رویکرد شکست خورده کنونی دولت عدالت و توسعه پیروی کنند."

تحلیلگر "گیت استون" با اشاره به اختلاف دیدگاه های مذهبی و برداشت متفاوت جریان "اردوغان" و "گولن" از نقش اسلام در عرصه سیاسی می نویسد "منازعه سیاسی در درون حزب عدالت و توسعه اکنون آشکار شده است. در این میان اختلاف اصلی بر سر دو برداشت و تفسیر مختلف از اسلام است. نخست، اردوغان و هوادارانش حضور دارند که در اتحاد با اخوان المسلمین در کشورهای عربی هستند. آنان قویا از "محمد مرسی" رییس جمهوری پیشین مصر حمایت می کردند و نسبت به سقوط دولت او به شدت انتقاد کردند. این گروه در جریان بحران سوریه نیز از مخالفان بنیادگرای دولت "بشار اسد" رییس جمهور سوریه حمایت کردند. در طرف دیگر "فتح الله گولن" و هوادارانش قرار دارند که اعتقادی به مدل "اسلامی – عربی" ندارند.

آنان اسلام "واقعی" را "اسلام ترک ها می دانند، بدان معنا که اسلام را برای مردمانی می خواهند که در ترکیه، آسیای مرکزی و بخش غربی چین زندگی می کنند." (2) شاید از دیدگاه ناظران خارجی این تفاوت ها نکات مهمی قلمداد نشوند. شاید از دید آنان هواداران هر دو دیدگاه خواستار بهر مندی از اسلام به عنوان ابزاری سیاسی هستند اما از دید ترک ها تقاوتی عمده در دو رویکرد معرفی شده وجود دارد. ترک ها این پرسش را از خود مطرح می کنند که آیا به خاورمیانه عربی و اردوگاه اسلام سیاسی تعلق دارند و یا آن که جزو کشورهای ترک زبان هستند که خود از آن تحت عنوان "جهان ترک" یاد می کنند؟"

نویسنده مقاله در ادامه به ریشه های اختلافات جریان "گولن" و "اردوغان" اشاره می کند و می افزاید "از زمان به قدرت رسیدن اردوغان و یاران بنیادگرایش در سال 2002 میلادی، گولن و نیروهای او در پشت پرده حضور داشتند و از طریق ساختن مدارس خصوصی در کشورهای مختلف جهان سعی در تبلیغ تفسیر خاص خود از اسلام در ترکیه و کشورهای ترک زبان و حتی ایالات متحده آمریکا داشتند. جای تعجبی نبود که گولن در ترکیه از نظر حقوقی با مشکلاتی مواجه شده بود و در نهایت در سال 1999 مجبور شد تا از ترکیه به ایالات متحده سفر کند و برای همیشه در آنجا باقی بماند. گولن به بهانه درمان بیماری از ترکیه خارج شد. (3)

درتاریخ 31 ماه مه سال 2010 میلادی، دولت اردوغان از اعزام کاروان امدادرسان از ترکیه به مقصد نوار غزه حمایت کرد. در آن زمان "گولن" از فرصت ایجاد شده برای انتقاد از "اردوغان" استفاده کرد. او در مقاله ای که در روزنامه آمریکایی "وال استریت ژورنال" (4) نوشت مدعی شد که اسرائیل به صورت قانونی بر آبهای غزه اعمال کنترل می کند و کشتی کاروان غزه می بایستی برای ورود به نوار غزه از اسرائیلی ها مجوز دریافت می کرد. گولن در این ماجرا به طور مستقیم از اردوغان انتقاد نکرد با این وجود لحن نوشتار او به گونه ای بود که شخص نخست وزیر را مسئول اصلی بحران ایجاد شده قلمداد می کرد. علیرغم آن که گولن حامی اسرائیل، آمریکا و یا غرب نیست (5) اما اکنون او در تلاش است تا نشان دهد که تفسیر اخوانی – عربی از اسلام در عرصه سیاسی که مورد حمایت اردوغان نیز بوده در نهایت شکست خورده است و ممکن است بتوان به آمریکا و اسرائیل به عنوان متحدانی مفید نگریست همان گونه که بسیاری از ساکنان کشورهای خاورمیانه با ذکر ضرب المثلی معروف می گویند "دشمن دشمن من دوست من است".

دوستی و یا ائتلافی که ممکن است موقتی باشد اما تضمین کننده نیازهای بلند مدت طرفین خواهد بود. (6) در اوایل سال 2013 میلادی، آتش اختلاف میان "اردوغان" و "گولن" بار دیگر زبانه کشید: هفته ها شورش و تظاهرات علیه نخست وزیر ترکیه. (7) مواجهه خشن و سرکوبگرایانه اردوغان با این موضوع سبب جدایی بخش های گسترده ای از جامعه ترکیه از او شد. گولنیست ها، در این خیزش فعال بودند (8) آنان در این زمان به خوبی احتمال ضعف سیاسی را تشخیص دادند و از بحران ایجاد شده به عنوان فرصتی برای شکست دادن حریفان خود استفاده کردند.

اردوغان نیز در اقدامی که شاید بتوان آن را رفتاری احساساتی گرایانه دانست (9) با ارائه قانونی تاسیس مدارس ابتدایی توسط جنبش گولن را ممنوع اعلام کرد مدارسی که جریان گولن از طریق آن به جذب هوادار می پرداخت تا در آینده به ستون فقرات سیاسی و مالی جنبش اش تبدیل شوند (10). از دید گولنیست ها اقدام مذکور اردوغان رفتاری "تحریک کننده" بود.

نویسنده با اشاره به نفوذ "گولن" و هوادارانش در دستگاه بوروکراتیک ترکیه می افزاید "از زمانی که گولن دست به تبعید خودخواسته زده، بخش هایی از دستگاه بوروکراسی ترکیه به حمایت از او ادامه می دهند و تحت نفوذ جنبش "گولن" قرار دارند که از جمله آن ها می توان به دستگاه قضایی و پلیس اشاره کرد. این عقیده وجود دارد که جنبش گولن موفق شده تا نیروهای خود را وارد دستگاه های اطلاعات، پلیس، ادارات و حتی خود حزب عدالت و توسعه نماید. (11)

نویسنده مقاله انتشار خبر رسوایی مالی مقامات دولت اردوغان و حوادث پس از آن را اقدامی سازماندهی شده از سوی جنبش گولن می داند و در این مورد می گوید "هواداران گولن به تصمیم مذکور "اردوغان" از طریق بازداشت 52 تن از نزدیک ترین اطرافیان اردوغان از جمله پسران دو تن از وزرای کابینه دست داشته در فساد مالی پاسخ دادند. برخی از رسانه های ترکیه معتقدند که خویشاوندان اردوغان در این مورد توطئه چینی کرده بودند خبری که صحت آن نامشخص باقی ماند (12) چهره اصلی رسوایی فساد مالی اخیر، "رضا ضراب" یکی از ایرانیان ساکن ترکیه است که چندین سال پیش با یک خواننده زن ترک ازدواج کرده بود. رضا ضراب متهم است که با ایران در زمینه تجارت غیر قانونی همکاری کرده بود. ضراب متهم است که به فرزندان وزرای حزب عدالت و توسعه رشوه داده است. (13)

نویسنده مقاله در نهاین پیش بینی می کند که گولنیست ها حداقل به طور موقت علیه اردوغان با لائیک ها دست به اتحاد تاکتیکی بزنند. تحلیلگر "گیت استون" معتقد است که چنین ائتلافی به نفع غرب، آمریکا، ناتو و اسرائیل خواهد بود.

مطالب مرتبط

بسته خبری-تحلیلی«تدبیر» درباره تحولات ترکیه/ به روز رسانی می شود

اردوغان در بحران/ضراب در زندان/ابرو گریان/ زنجانی سرگردان

پی نوشت ها:

1-هشدار اردوغان به سفیر آمریکا در مورد احتمال اخراج او از آنکارا:

http://www.todayszaman.com/news-334605-erdogan-implies-to-expel-us-ambassador.html

2-برای تحلیل بیشتر در مورد تفاوت های میان دو جریان اسلامگرای مذکور بنگرید به:

Harold Rhode, - "Mapping Political Islam in Turkey" http://www.youtube.com/watch?v=spOcQHkhEKw

3-"U.S. charter schools tied to powerful Turkish imam". 60 Minutes. CBS News. May 13, 2012.

4-Reclusive Turkish Imam Criticizes Gaza Flotilla, http://online.wsj.com/news/articles/SB10001424052748704025304575284721280274694?cb=logged0.37882471065367074

5- از مصاحبه با دانشجویانی که در مدارس گولن در ترکیه و آسیای مرکزی تحصیل کرده بودند این گونه استنباط می شد که عقایدی ضد آمریکایی / ضد غربی، ضد مسیحی و ضد یهودی دارند.

6-همانند "اتحادی" که میان اسرائیل و بسیاری از رهبران سنی به خصوص کشورهای عربستان سعودی و سایر کشورهای حاشیه خلیج فارس در مقابل ایران شیعه وجود دارد. برای مثال، در زمینه پیگیری سیاست "تغییر رژیم" در ایران کشورهای عربی با اسرائیل همکاری می کنند. هم چنین پس از حمله صدام حسین علیه کویت در سال 1990 میلادی، تا زمانی که آمریکا کویت را آزاد کرد، سعودی ها و کویتی به همکاری با گروه های یهودی وابسته به اسرائیل در کشورهای غربی ادامه می دادند. روزی که کویت آزاد شد، سعودی ها و کویتی ها ارتباطات خود با این گروه ها را قطع کردند.

7-برای اطلاعات بیشتر در مورد شورش ها و تظاهرات بنگرید به:

"Turkish police storm protest camp using teargas and rubber bullets," http://www.theguardian.com/world/2013/jun/15/turkey-police-clear-gezi-park

8-بدست آمده از خلال گفتگو با هواداران گولن در آن زمان.

9-نمونه های بیش تری از این موارد وجود دارند که از جمله آن ها می توان به رفتار اردوغان در مقابل شیمون پرز رییس جمهوری اسرائیل اشاره کرد که او را یک گقاتل" خواند. هم چنین در زمان آغاز تظاهرات پارک گزی، اردوغان شرکت کنندگان در این تظاهرات را افرادی "شرور" و "اوباش" خواند.

10-"Draft law aims to ban all prep schools, punish if necessary", http://www.todayszaman.com/news-331387-draft-law-aims-to-ban-all-prep-schools-punish-if-necessary.html

11-"Fethullah Gulen: Is Islamic Cleric in Self-Exile Behind Turkey's High-Profile Arrests?", http://www.ibtimes.co.uk/fethullah-gulen-islamic-cleric-self-exile-behind-turkeys-high-profile-arrests-1429624

12-"More arrests as power struggle racks Erdogan government in Turkey," http://edition.cnn.com/2013/12/21/world/europe/turkey-graft-probe/

13-"Israeli airlines to resume flights to Turkey after six-year hiatus," http://www.jpost.com/National-News/Israeli-airlines-to-resume-flights-to-Turkey-after-six-year-hiatus-335391